به گزارش عصرتبریز، دو سال پیش یعنی در آذرماه سال ۹۶ خبری با این مضمون که« طبق مطالعات انجام شده گاز متان ساطع از دریاچه در تشکیل نشدن ابرهای باران‌زا، تاثیر بسیاری دارد و به نوعی مانع تشکیل ابرهای باران‌زا می‌شود» در فضای مجازی از زبان یکی از مسوولان استانی منتشر شد البته آن هم ساعاتی بعد تکذیب شد.
با گذشت دو سال از آن ماجرا و با توجه به بارش‌های فراوان در کشور و جاری شدن سیلاب در برخی استان‌های و البته محروم ماندن استان آذربایجان‌شرقی تا حدودی از این بارش‌ها با وجود قرار داشت در مسیر سامانه‌های بارشی، در نشست شورای هماهنگی مدیریت بحران آذربایجان‌شرقی فروردین ماه سال‌جاری توسط رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز با ارائه اسناد و تصاویر ماهواره‌ای از وجود یک پدیده‌ای در اتمسفر دریاچه ارومیه پرده برداشته شد که در ادامه این موضوع استاندار آذربایجان بیان کرد: این موضوع جدی بوده و باید به‌صورت علمی پیگیری شود، چرا که این هاله و تشعشات حرارتی آن مانع بارندگی در حوزه شده و هنوز هم باوجود بارندگی‌های اخیر بر بالای حوزه دریاچه آن‌چنان بارندگی رخ نداده است.
اما با وجود همه این تاکیدات مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها با تکذیب چنین پدیده‌ای عنوان کرد؛ چیزی به نام هاله حرارتی در اطراف دریاچه ارومیه وجود ندارد. بر همین اساس طی دیدار با رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در خصوص این مساله به گفت‌وگو نشستیم.
بهروز ساری‌صراف در گفت‌وگو با خبرنگاران با بیان اینکه دانشگاه بنیانگذار تفکرات جدید است، گفت: خیلی از یافته‌های علوم و فنون و مکاتب علمی و فلسفی در طی زمان شکل گرفته و با مجهز شدن به تکنیک و ابزارهای پیشرفته، مفاهیم و ادبیات جدیدی به وجود آمده و واژگان و اسامی جدیدی هم به آنها اطلاق شده و نامگذاری می‌شوند.
وی افزود: برای تمام همکاران دانشگاهی ارائه یافته‌های بدیع و نامگذاری بر آنها موضوع غیرعادی و عجیب نیست و نباید هم باشد.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز با بیان اینکه، با استناد به مدارک و شواهد است که می‌توان نظریه‌ای ارائه داد، گفت: از افراد عالم و دانشگاهی انتظار بجا این است نسبت به مسائل و نظریات مطرح شده تعمق بیشتری کنند، یک فرضیه را نمی‌شود در بن و ابتدای آن ساکت کرد، چراکه انکار یک واقعیت سبب عدم تحقق آن واقعیت نمی‌شود.
وی افزود: دانشگاه محل صدور فرضیه بوده و باید به علم و مراکز علمی احترام گذاشت و اگر نظریه‌ای مطرح می‌شود چون بر اساس سند و مدرک ارائه شده باید با سند و مدرک قوی‌تر رد گردد.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز، تأکید کرد: امروز دانشگاه تبریز با توجه به قرار داشتن در حوزه دریاچه ارومیه بیشتر با این مساله درگیر بوده و به بررسی آن می‌پردازد و حق مردم است تا بدانند و البته این فرضیه ما هم در مسیر اهداف ستاد احیای دریاچه ارومیه طرح شده و مخالف با اهداف ستاد احیا نیست و تاکید بیشتر بر حفظ حیات دریاچه است.
به گفته وی در گذشته کارشناسان متعهد سازمان‌ها و اندیشمندان استان مطالبی در خصوص چاله موجود در آتمسفر و ساطع شدن گازهای مرداب ارائه کرده بودند و برخی افراد این موضوع را هم به مساله هارپ نسبت می‌دادند اما چون آمار و سنجش مناسب و اسناد علمی کافی ارائه نشده بود زیاد هم جدی گرفته نشد.
صراف با بیان اینکه آب دارای توان جذب انرژی خورشید بوده و زمانی که انرژی را جذب میکند به‌تدریج هم گرما را از دست می‌دهد و مقدار بخاری را به اتمسفر وارد میکند گفت: در نتیجه این خاصیت فیزیکی توده آب، موجب افزایش ابرهای منطقه و رطوبت می‌شوند و اگر رطوبت و ابر بیشتر شود بارندگی هم بیشتر خواهد شد.
وی با اشاره به خشک شدن دریاچه طی سال‌های گذشته خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه حدود ۹۵ درصد محدوده‌ای به وسعت ۵ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع که در مدت ۲۰ سال خشک و تبدیل به پهنه نمکی و خشکی شده و سریع گرم شدن سطوح خشکی و از دست دادن سریع گرما، موجب شکل گرفتن حرارت در ارتفاع اتمسفری منطقه شده در نتیجه جریان مستمر حرارت، ابرهای منطقه را منبسط میکند.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز اضافه کرد: ابر برای بارش به تراکم و سرد شدگی نیازمند بوده و در صورت انبساط ناشی از حرارت، مقدار بارش کمتر می‌شود و تغییر در فرم بارش از حالت جامد به مایع به وجود می‌آید و به نوعی هاله حرارتی شکل می‌گیرد.
وی ادامه داد: این تغییر فرم را می‌توانیم در کاسته شدن محسوس پوشش ابری در تصاویر ماهواره‌ای و همچنین در افزایش ارتفاع استقرار پوشش برفی در کوهستان‌های مشرف به حوزه آبگیر دریاچه ارومیه مشاهده کنیم، به عبارت علمی مرز پوشش برفی در ارتفاعات یا (برف مرزها) بالاتر رفته است و دامنه‌های پایین دست کوهستانی اغلب عاری از پوشش برفی شده‌اند.
صراف اضافه کرد: این موضوع در بررسی آمار روزهای برفی مستمر از داده‌های سازمان هواشناسی کاملا مشهود است در سال ۲۰۱۸ (۹۶-۹۷) تبریز فقط ۱۳ روز برفی داشت در صورتی که در ۱۵ سال گذشته تبریز ۴۴ روز برفی را تجربه کرده بود.
وی خاطرنشان کرد: اهمیت پوشش برفی در این است که پوشش برفی در کوهستان به منزله یخچال‌های طبیعی عمل کرده و باعث برودت و خنکی هوا گشته و از طرفی با ذوب تدریجی برف، رودخانه‌ها همیشه دارای رواناب می‌باشند ولی تبدیل بارش جامد به بارش مایع و ذوب سریع برف‌ها، سبب ایجاد سیل و پدیده سیلاب‌های گسترده شده که امروزه شاهد وقوع این امر در کشورمان هستیم.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز بیان کرد: حرارت ناشی از بازتابش زمین و برگشت انرژی در طول موج بلند در اتمسفر منطقه، محدوده‌ای ایجاد میکند و چون سالیان طولانی ادامه داشته جایی برای خود باز کرده و همچون یک بیماری در حال توسعه یافتن است.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز ادامه داد: هاله حرارتی در ارتفاعات اتمسفری دریاچه ارومیه شکل گرفته و بزرگ‌تر شده و محدوده آن ۵ برابر محدوده زمینی دریاچه ارومیه است.
وی اضافه کرد: مطالب ارائه‌شده در خصوص تشکل هاله حرارتی بر اساس تفسیر و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای MSG8-EUMETSAT (ماهواره هواشناسی اروپا) بوده که در آزمایشگاه هواشناسی ماهواره‌ای دانشگاه تبریز در دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی حاصل‌شده و این تصاویر با مجوز رسمی از سازمان فضایی اتحادیه اروپا ۲۰۱۸ به کوشش حال حاضر همکار محترم گروه آب و هواشناسی دکتر رستم‌زاده و به بنیانگذاری آقای دکتر علی اکبر رسولی به‌دست‌آمده است.
صراف ادامه داد: با تغییر کاربری زمین و افزایش سطح دریاچه که سیاست خاصی از جمله رهاسازی آب از سدها و پرداخت سهم حق آبه دریاچه و احیای چشمه آبهای شیرین زیرزمینی ( که در زمان احداث جاده میانگذر کور گردیده‌اند ) می‌توان هاله حرارتی را کمتر کرد و به‌تدریج ترمیم می‌شود.
وی بیان کرد: صحت داده‌ها و تصاویر (EUMETSAT) در تصاویر ماهواره‌ای مودیس که مورداستفاده سازمان هواشناسی هم است ، قابل‌مشاهده است.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز گفت: بهتر است به‌جای «چیزی» خطاب کردن «هاله حرارتی» مشاهده‌شده در تصاویر، اسناد و مدارک و تصاویر ماهواره‌ای و آمارهای ارائه شده مشاهده و بررسی شود.
وی ادامه داد: برخی مسوولان تأکید مکرری بر لایروبی و رهاسازی آب سدها در زمان مناسب داشته‌اند و این موضوع را در افزایش سطح تراز دریاچه مؤثر دانسته‌اند که البته فعالیت ستاد احیا در لایروبی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه به‌هیچ‌وجه قابل‌اغماض و انکار نیست و از جمله فعالیت بسیار منطقی و مثبت ستاد احیا محسوب می‌شود اما موضوع رهاسازی آب سدها در زمان مناسب، کمی قابل تأمل و قابل بررسی است چرا که مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه بارها و سالیان سال است که از دست وزارت نیرو و سازمان آب استان‌ها شاکی هستند که وزارت نیرو حق آبه دریاچه ارومیه را نمی‌دهد.
صراف ادامه داد: بنابراین رهاسازی آب سدها در زمان مناسب، نه بر اساس برنامه‌ریزی و مکاتبات ستاد احیا، بلکه بیشتر به خاطر اجتناب از سرریز احتمالی و تخریب سد صورت گرفته است وگرنه سال‌های متمادی است که سازمان آب از دادن حق آبه دریاچه به دلایل مختلف خودداری کرده و اگر خطر تخریب سدها مطرح نمی‌شد مطمئناً رهاسازی آب سدها در زمان مناسب هم صورت نمی‌گرفت.
وی اضافه کرد: نمی‌شود تمام رفتارهای طبیعت را به‌حساب خودمان بگذاریم و پشت آن بایستیم و برای خودمان اعتباری جذب کنیم و به قولی آش ریخته را نباید نذر امام‌زاده کرد.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز بیان کرد: اینکه بر اهمیت لایروبی رودخانه‌های حوضه و نقش آن در افزایش تراز آب دریاچه ارومیه تأکید مکرر می‌شود باید گفت؛ این موضوع برخلاف نظر مسئولان و صاحب‌نظران است چراکه به‌طور مثال وزیر محترم نیرو از افزایش ۱۷۵ درصدی بارش در ایران خبر داد و بر اساس داده‌های رسمی سازمان هواشناسی بارش استان آذربایجان‌شرقی در هفت ماه اول سال آبی جاری ۵۴ درصد و بارش استان آذربایجان‌غربی ۷۰ درصد نسبت به همین دوره در بلندمدت تفاوت داشته است.
وی ادامه داد: اگر در ماه‌های تیر تا مرداد همین سال جاری ستاد احیا سهم حق آبه دریاچه ارومیه را بتواند از سازمان آب بگیرد می‌توان گفت کار بزرگی انجام داده‌اند.
صراف ادامه داد: افزایش بارندگی است که آب را به دریاچه ارومیه رسانده و نه صرفاً لایروبی رودخانه‌ها، چراکه همه می‌دانیم که آراستن سفره و میز غذاخوری درد گرسنگی را برطرف نمی‌سازد و عمل لایروبی به‌تنهایی نمی‌تواند سبب افزایش سطح تراز دریاچه شود.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز ادامه داد: تشکیل هاله حرارتی مانع نفوذ سامانه‌های بارشی مؤثر و مانع دسترسی به میلیاردها مترمکعب آب‌شده و این امر در نتیجه ، موجب بروز بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: متأسفانه بارش‌های زیر ۱۰ میلی‌متر بیشتر شده که این بارش‌ها تنها خاک تشنه را سیراب میکند و مؤثر نیستند و باران‌های بالای ۱۰ میلی‌متر می‌تواند در جاری شدن روان آب‌ها مؤثر باشد.
صراف گفت: باید امکانات به دانشگاه‌ها داده شود، ستاد احیا امکانات بسیاری دارند، ایران تنها مال تهران و دانشگاه صنعتی شریف نیست و دانشگاه‌های منطقه و کارشناسان دلسوز منطقه هم حق اظهار نظر دارند و باید در اولویت باشند .
وی اضافه کرد: مدیران و مسوولان محترم کشور مکررا اظهار می دارند که با بارش‌های اخیر به‌سوی ترسالی می‌رویم، اما باید گفت پنجاه سال پیش در سال ۱۳۴۰ تنها ۱۸۹ میلی‌متر بارش در تبریز رخ داد با توجه به اینکه میانگین بارش در تبریز بیش از ۳۰۰ میلی‌متر بود با این تفکر باید می‌گفتیم وارد دوره خشک‌سالی شده‌ایم اما سال بعد از آن یعنی در سال ۱۳۴۱ ترسالی بی‌سابقه‌ای رخ می‌دهد که در تاریخ شهر تبریز تکرار نشده و بیش از ۵۶۰ میلی‌متر بارندگی رخ می دهد . در حال حاضر نیز روند بارندگی به سمت کاهش و روند دما به سمت افزایش پیش می رود.
رئیس دانشکده علوم محیطی دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: زحمات ستاد احیای دریاچه ارومیه قابل احترام بوده اما این پدیده احیای دریاچه چند متغیره است، ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند…
وی تأکید کرد: اعتبار و چرخش سیر فلکی کائنات را “که همه بر منهج خیر است” را نباید به نام خودمان تمام کنیم، تمام عوامل جوی و نجومی و مدیریت استانی و زحمات مدیران و کارشناسان سازمان ها دست‌به‌دست هم داده‌اند تا باران به دریاچه رسیده است.
صراف ادامه داد: در بحث احیای دریاچه بحث لایروبی و رهاسازی لازم هست و باید صورت بگیرد اما موضوعات دیگری که موردتوجه نگاه اکولوژی بوده، آبخوان‌داری و ارتقای سطح آبهای زیرزمینی است که همه این‌ها سرمایه‌گذاری می‌خواهد، متأسفانه ستاد احیا یک‌سویه پیش می‌رود و به طرح‌های سازه‌ای تاکید می کند و اهمیتی به نظر کارشناسان منطقه نمی‌دهد و بنظر می‌رسد که فقط لایروبی برایشان مهم است در حالی که باید وضعیت منطقه در دهه‌های بعدی هم مورد توجه قرار گیرد و به ویژگی‌های ژئو هیدرولوژیکی و آبهای زیرزمینی و حفظ منابع آب و خاک منطقه هم اهمیت بدهند.
وی اضافه کرد: تکنیک‌های آبخیزداری باید در اولویت مسائل قرار بگیرد و این امر در طی زمان می تواند اکوسیستم منطقه را نجات می‌دهد و در ۴ یا ۸ سال نمی‌توان به نتیجه مطلوب نهایی دست‌یافت، نگاه مدیریتی دریاچه باید نگاه اکولوژیستی حفظ منابع آب و خاک و توجه به آینده زیست مردم در این منطقه باشد نه اینکه به‌صورت مقطعی و در چهارچوب سیاست‌های خاص و یک سویه نگاه شود.
