عصرتبریز – رسول پورزمانی: همین چند سال پیش بود که با طرح ساماندهی سنگ قبور شهدای جنگ تحمیلی با دست خودمان قسمتی از تاریخ و اسناد دفاع مقدس را از بین بردیم. البته ماجرای ساماندهی قبور شهدا تنها بخشی از کارهای غیرکارشناسی در این حوزه است و دست بردن در دیگر گورستان ها و در موارد متعددی تبدیل آنها به پارک و فضای سبز، نتیجه اش تخریب هویت شهری و مدفون کردن تاریخ شهر به بهانه توسعه مدرنیزاسیون شهری بوده است.
اتفاق نامبارکی که از دوره پهلوی اول در تبریز نیز آغاز گردیده و تا به امروز نیز به دلایل مختلف ادامه داشته است. «دیگر حتی نباید یک گورستان را از دست بدهیم. در غیر این صورت در چند دهه آینده چیزی از گورستان های تاریخی ایران باقی نخواهد ماند». این بخشی از سخنان یکی از کارشناسان حوزه مرمت است. این کارشناس که رساله دکتری خود را به حفاظت از گورستان های درون شهری اختصاص داده است با این هشدار زنگ خطر را برای گورستان های شهری ایران به صدا درآورده است. علی رغم چنین هشداری هنوز حفاظت از گورستان های درون شهری در ایران جدی گرفته نشده است و دستکاری ها و تخریب ها در این حوزه همچنان ادامه دارد.
مدیران شهری در ایران و تبریز هنوز باور ندارند که می توان از این گورستان ها در توسعه پایدار شهرهای امروزی بهره برد. گورستان هایی که به عنوان محوطه هایی تاریخی – فرهنگی دارای ظرفیت های زیادی هستند و می توان با احیای آنها به توسعه پایدار شهری و هویت مند کردن شهر کمک شایانی کرد. در این میان چندان هم مهم نیست که این گورستان ها و سنگ قبور مربوط به چه تاریخی باشد. بر اساس آمار آذربایجان شرقی به همراه سه استان دیگر کشور، از مناطقی است که بیشترین گورستان های تاریخی را در خود جای داده است. گورستان های تاریخی که از آنها با عناوینی چون «ثروت های فرهنگی» و «مناظر فرهنگی یک شهر» یاد می شود.
این روزها خبر ساماندهی گورستان تاریخی امامیه از سوی شهرداری تبریز به گوش می رسد. گورستانی با ۱۲۰ سال قدمت که برخی از مفاخر آذربایجان در دوره های مختلف در آن به خاک سپرده شده اند. مفاخری از جنس روزنامه نگار، سیاستمدار، نویسنده، مدیر دبیرستان و … . علاوه بر این سنگ قبرهای این گورستان به مانند کتابخانه ای سنگی و روباز برای تبریز است که می تواند اطلاعات زیادی از تاریخ ۱۲۰ سال اخیر این شهر بدهد. تجربه های قبلی شهرداری در ساماندهی گورستان ها باعث می شود که از شنیدن خبر ساماندهی این گورستان چندان خوشحال نباشیم.
این نگرانی زمانی بیشتر می شود که مسئولین ساماندهیاز این گورستان نه با صفت «تاریخی» بلکه با صفت «متروکه» یاد می کنند. درست مثل صفت «فرسوده» که به بافت «تاریخی» تبریز داده شد و باعث تخریب این بافت به بهانه نوسازی و دوباره سازی (به جای زنده سازی) گردید.
به نظر می رسد عقلانی ترین کار ممکن در مورد گورستان امامیه، پاکسازی، ترمیم و احیای دوباره سنگ قبرهای این گورستان است چرا که اگر به نام ساماندهی اقدام به جابجایی قبور، تغییر سنگ مزارها و حذف آن ها شود، ضربه بزرگ دیگری به تاریخ شهر وارد خواهد آمد. چرا که سنگ قبرهای موجود در این گورستان ها بازگو کننده شیوه های تفکر، عقاید، آداب زندگی و سنت های هنری نیاکان ما بوده است و گوشه ای از آداب و رسوم گذشته شهر را نشان می دهد. بایستی در باره این قبرستان همان کاری را انجام داد که مدیرعامل سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز چند سال پیش مطرح کرد. رضا خلیلی در مهر ماه سال ۹۶ و در مصاحبه ای اشاره کرده است که با اندکی «رسیدگی» و «آراستگی» می توان گورستان امامیه را همه ساله میزبان گردشگران زیادی از داخل و حتی خارج ایران نمود.برای این کار می توان به راحتی به تجربه های موفق موجود در دنیا رجوع کرد. تجربه های ممالک توسعه یافته ای که سال هاست اندیشه تخریب و پارک سازی محوطه مردگان شهری را به کناری نهاده و امروز به دنبال حفاظت از گورستان های شهری خود هستند.
