به گزارش عصرتبریز، قمر طالبی: فصل امتحانات برای بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان، فصلی پر از اضطراب، تلاش و شب‌بیداری‌های مداوم است. در این میان، برخی به‌جای تکیه بر توانایی‌های شخصی و برنامه‌ریزی صحیح، به قرصی پناه می‌برند که وعده‌ی تمرکز بیشتر و خواب کمتر را می‌دهد؛ دارویی به نام «ریتالین». اما در پس این وعده‌ی وسوسه‌انگیز، واقعیتی تلخ و نگران‌کننده پنهان است.
در سال‌های اخیر مصرف قرص ریتالین به‌ویژه در میان جوانان و نوجوانان افزایش چشم‌گیری داشته است. این دارو که نام علمی آن «متیل فنیدات» است، در اصل برای درمان اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی (ADHD) تجویز می‌شود، اما در روزهای منتهی به امتحانات به شیوه‌ای نگران‌کننده و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود.
از عطاری تا هم‌اتاقی؛ مسیرهای غیرقانونی تهیه ریتالین
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که در برخی خوابگاه‌های دانشجویی، قرص ریتالین به‌راحتی از طریق آشنایان یا حتی در بازار سیاه دارویی تهیه می‌شود. گاهی حتی دانشجویانی که نسخه‌ی رسمی دارند، قرص‌های اضافی خود را به دوستانشان می‌فروشند یا تعارف می‌کنند.
یک دانشجوی رشته حقوق در دانشگاه تبریز که نخواست نامش فاش شود، در این باره می‌گوید: «همه می‌دونن تو ایام امتحانات کجا می‌تونن قرص پیدا کنن. بعضی‌ها از بیرون می‌خرن، بعضی‌ها از دوستاشون. حتی بعضی فروشگاه‌های عطاری‌نما تو مناطق شلوغ، بدون نسخه می‌دن.»
یک دانشجوی سال سوم مهندسی برق هم در این باره می‌گوید: «ترم‌های اول اصلاً نمی‌تونستم تمرکز کنم. بعد یکی از هم‌اتاقی‌هام گفت اگه یه قرص ریتالین بخورم، خیلی راحت‌تر درس می‌خونم. راست هم می‌گفت. شب اول تا صبح بدون خستگی خوندم، ولی بعدش… دیگه خوابم نمی‌برد.»
او حالا از عوارضی می‌گوید که تجربه‌اش کرده: سرگیجه، بی‌اشتهایی، استرس بی‌دلیل و لرزش دست‌ها. این‌ها تنها بخشی از تبعاتی است که متخصصان در مورد مصرف بی‌رویه این دارو هشدار می‌دهند.
این تجربه در میان بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان مشترک است. بسیاری بدون درک خطرات تنها به دلیل تبلیغات دهان‌به‌دهان یا تجربه دوستان، به سمت داروهایی مانند ریتالین می‌روند. در حالی که برخی حتی به عوارض بلندمدت آن مثل افسردگی، نوسانات خلقی، اختلال خواب، فشار خون بالا و لرزش عضلات نیز دچار می‌شوند.
از توهم تمرکز تا عوارض واقعی
رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو اخیرا در گفت‌وگویی با ابراز نگرانی از رواج مصرف ریتالین در میان نوجوانان و دانشجویان در دوران امتحانات گفته: «متأسفانه این دارو به علت ایجاد بیداری و تمرکز ظاهری، مورد سوءمصرف قرار گرفته. نوجوانان و جوانان گمان می‌کنند با مصرف این قرص می‌توانند بازدهی درسی بیشتری داشته باشند، در حالی که حقیقت دقیقاً برعکس است.»
دکتر مریم شجاع با تأکید بر اینکه ریتالین یک داروی تخصصی است و باید با دوز مشخص و تحت نظارت پزشک مصرف شود، تصریح می‌کند: «این دارو نباید به‌عنوان یک ابزار برای شب‌بیداری یا افزایش بهره‌وری درسی استفاده شود. متأسفانه باورهای اشتباهی در جامعه وجود دارد که ریتالین را بی‌خطر می‌پندارند. در حالی که حتی یک نوبت مصرف نادرست می‌تواند فرد را به مصرف مجدد سوق دهد و در نتیجه وارد چرخه‌ای از وابستگی شود.»
او ادامه می‌دهد:«ریتالین، به دلیل قرار گرفتن در گروه داروهای تحت کنترل، تنها با نسخه پزشک در داروخانه‌ها عرضه می‌شود. اما این محدودیت قانونی، مانعی برای بازار غیرقانونی آن نشده است. برخی دانشجویان، این دارو را از خوابگاه‌ها، کانال‌های تلگرامی یا حتی داروخانه‌های متخلف تهیه می‌کنند.»
دکتر شجاع دربخش دیگری از این گفت‌وگو با استناد به گزارش‌های مراکز درمانی می‌گوید: «در روزهای منتهی به امتحانات، آمار مراجعه به اورژانس‌ها به دلیل مسمومیت دارویی یا عوارض ناشی از مصرف محرک‌ها افزایش می‌یابد.»
او همچنین با هشدار نسبت به مصرف قرص‌های تقلبی می‌گوید: «مصرف قرص‌های تقلبی که در بازار غیررسمی عرضه می‌شود، می‌تواند مخاطرات جدی‌تری داشته باشد. از نوسانات دوز مواد فعال گرفته تا افزودن مواد محرک ناشناخته. این مسئله سلامت مصرف‌کننده را به‌شدت تهدید می‌کند.»
پیامدهای تلخ یک انتخاب ناآگاهانه
یک روان‌پزشک و متخصص اختلالات رفتاری نیز در این زمینه می‌گوید: «ریتالین در افراد مبتلا به ADHD کمک می‌کند تا عملکرد مغز تنظیم شود. اما در افراد سالم، به دلیل تحریک بیش از حد مغز، باعث ایجاد نوعی حالت شبه‌نشئگی و تمرکز مصنوعی می‌شود. این تمرکز کاذب در ابتدا ممکن است مفید به نظر برسد، اما در طولانی‌مدت منجر به تخریب کارکرد مغز، وابستگی روانی و حتی افسردگی می‌شود.»
خلأ آموزش و نظارت
دکتر سمیرا ملکی ادامه می‌دهد: « نبود آگاهی کافی در بین خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها یکی از دلایل اصلی افزایش مصرف ریتالین در بین نوجوانان و جوانان است. والدینی که تصور می‌کنند فرزندشان باید حتماً در کنکور رتبه عالی بیاورد، به فشار مضاعفی دامن می‌زنند که نوجوان را به سوی مصرف این دارو سوق می‌دهد.»
موفقیت با تلاش به دست می‌آید، نه با قرص!
او تأکید می‌کند: «ما باید آموزش استفاده از زمان، مهارت‌های مطالعه و مدیریت استرس را به جای استفاده از داروهای محرک در مدارس و دانشگاه‌ها نهادینه کنیم. جای چنین آموزش‌هایی در سیستم آموزشی ما خالی است.»
دکتر ملکی با لحنی هشدارآمیز می‌گوید: «از خانواده‌ها، معلمان و مسئولان آموزشی می‌خواهیم نسبت به این موضوع حساس باشند. استفاده از داروی ریتالین فقط باید با تشخیص پزشک صورت گیرد. این دارو ابزار موفقیت در تحصیل نیست، اگر بدون تجویز پزشک مصرف شود، می‌تواند جاده‌ای به سمت نابودی باشد.»
او در ادامه پیشنهاد می‌کند که اطلاع‌رسانی گسترده‌تری در مدارس و رسانه‌ها صورت گیرد و برخورد قانونی با فروش بدون نسخه این دارو تشدید شود.
این روان‌پزشک در پایان تاکید می‌کند: «موفقیت واقعی با پشتکار، برنامه‌ریزی درست و سلامت جسم و روان به دست می‌آید. جوانان ما نباید برای چند ساعت تمرکز مصنوعی، سلامت آینده خود را به خطر بیندازند.»
فرجام سخن اینکه؛ در روزهایی که فشار امتحانات بر دوش نوجوانان و جوانان سنگینی می‌کند، ساده‌ترین راه همیشه بهترین نیست. موفقیت تحصیلی با قرص و بی‌خوابی به دست نمی‌آید؛ بلکه نیازمند برنامه‌ریزی درست، تلاش مستمر و حفظ سلامت روان و جسم است. ریتالین، اگرچه شاید در ابتدا راه‌حلی سریع به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند پلی به سوی وابستگی، افسردگی و آسیب‌های جدی‌تر باشد.
بیاییم با آموزش، آگاهی‌بخشی و حمایت از جوانان و نوجوانان، راه موفقیت را از مسیر سلامت و تلاش هموار کنیم، نه از راه‌های میان‌بری که بهای سنگینی دارند.
- خبرنگار: قمر طالبی
