در عصری که رزرو یک میز در رستوران، درخواست تاکسی یا خرید بلیت سفر تنها با چند کلیک انجام می‌شود، به نظر می‌رسد حوزه سلامت نیز با شتابی بی‌وقفه به این دنیای دیجیتال پیوسته است. پلتفرم‌هایی مانند دکترتو تبریز با ارائه خدمات نوبت‌دهی آنلاین، مشاوره از راه دور و دسترسی به نظرات بیماران، در شهرهای بزرگی چون تهران، اصفهان و شیراز به ابزاری روزمره تبدیل شده‌اند. اما در تبریز، داستان کمی متفاوت است. مشاهدات میدانی و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که ضربان سلامت دیجیتال در این کلان‌شهر، آهسته‌تر از سایر نقاط کش…
در عصری که رزرو یک میز در رستوران، درخواست تاکسی یا خرید بلیت سفر تنها با چند کلیک انجام می‌شود، به نظر می‌رسد حوزه سلامت نیز با شتابی بی‌وقفه به این دنیای دیجیتال پیوسته است. پلتفرم‌هایی مانند دکترتو تبریز با ارائه خدمات نوبت‌دهی آنلاین، مشاوره از راه دور و دسترسی به نظرات بیماران، در شهرهای بزرگی چون تهران، اصفهان و شیراز به ابزاری روزمره تبدیل شده‌اند. اما در تبریز، داستان کمی متفاوت است. مشاهدات میدانی و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که ضربان سلامت دیجیتال در این کلان‌شهر، آهسته‌تر از سایر نقاط کشور می‌زند. این پدیده، ما را به یک پرسش عمیق‌تر می‌رساند: چرا در تبریز، اعتماد چهره‌به‌چهره و توصیه‌های سنتی همچنان قدرتمندتر از الگوریتم‌های آنلاین عمل می‌کند؟
مسیر انتخاب پزشک بین تبریزی‌ها چگونه است؟
برای یافتن پاسخ، باید از فضای مجازی فاصله گرفت و به قلب بافت اجتماعی شهر نزدیک شد. در تبریز، انتخاب پزشک بیش از آنکه یک جستجوی اینترنتی باشد، یک فرایند مبتنی بر اعتبار و روابط انسانی است. مسیر درمان اغلب از یک سوال ساده در یک جمع خانوادگی یا دوستانه آغاز می‌شود: «یک دکتر قلب خوب سراغ نداری؟» پاسخی که در جواب می‌آید، صرفاً یک نام نیست، بلکه عصاره‌ای از تجربه شخصی، رضایت یک آشنای معتمد و اعتباری است که سال‌ها در یک خانواده یا محله ساخته شده است.
این «شبکه اعتماد شفاهی» ریشه‌های عمیقی در فرهنگ مردم این خطه دارد. یک شهروند تبریزی ممکن است برای انتخاب پزشک، به توصیه همکارش بیشتر از صدها نظر مثبت در یک وب‌سایت پزشکی وزن بدهد. این رفتار نه از سر ناآگاهی، بلکه برآمده از منطقی اجتماعی است که در آن، تجربه زیسته و ارتباط مستقیم انسانی، بالاترین سطح از اعتبار را تولید می‌کند. در این فرهنگ، هم‌زبانی و درک متقابل فرهنگی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند. بیمار احساس می‌کند پزشکی که با لهجه و زبان خودش صحبت می‌کند، بهتر درد و نگرانی او را درک خواهد کرد؛ یک ارتباط انسانی که پروفایل‌های دیجیتال قادر به بازتولید آن نیستند. در واقع، این سیستم سنتی نوعی سازوکار مدیریت ریسک است؛ وقتی جان و سلامت در میان باشد، اعتماد به تجربه یک دوست یا فامیل، بسیار امن‌تر از اعتماد به نظرات کاربران ناشناس در فضای مجازی به نظر می‌رسد.
نگاهی از زاویه مطب: چرا پزشکان تبریزی تمایلی به حضور آنلاین ندارند؟
جالب است در سمت دیگر، جامعه پزشکی تبریز نیز با نوعی محافظه‌کاری یا شاید بی‌نیازی، به حضور پررنگ در پلتفرم‌های دیجیتال نگاه می‌کند. بسیاری از پزشکان حاذق و نام‌آشنای شهر، که سال‌ها برای ساختن اعتبار خود زحمت کشیده‌اند، نیازی به بازاریابی آنلاین احساس نمی‌کنند. مطب‌هایشان از قبل مملو از بیمارانی است که از طریق همین شبکه سنتی معرفی شده‌اند و اعتبارشان، بهترین ابزار تبلیغاتی آن‌هاست.
در گفتگویی که پیش‌تر در رسانه‌ها منتشر شده بود، یکی از پزشکان پیشکسوت شهر به نکته جالبی اشاره می‌کند: «در تبریز هنوز نام خانوادگی پزشک و رضایت بیمارانی که سینه به سینه منتقل می‌شود، بیشتر از هر تبلیغ اینترنتی اعتبار می‌آورد.» علاوه بر این، برای یک پزشک باسابقه، ورود به این پلتفرم‌ها به معنای افزودن یک لایه بوروکراسی دیجیتال به فرایندهای کاری مطب است. مدیریت همزمان تقویم آنلاین و سنتی، پاسخگویی به سوالات کاربران و سر و کله زدن با مشکلات فنی احتمالی، برای پزشکی که با حجم بالای مراجعان حضوری مواجه است، بیشتر شبیه یک دردسر اضافی است تا یک مزیت. همچنین، فرهنگ نقد و بررسی آنلاین که گاهی ممکن است غیرمنصفانه باشد، برای پزشکی که دهه‌ها اعتبار خود را بر اساس رابطه مستقیم و انسانی با بیمارانش ساخته، یک عامل بازدارنده محسوب می‌شود. آن‌ها ترجیح می‌دهند کنترل کامل بر نحوه تعامل و مدیریت بیماران خود را حفظ کنند. این پزشکان را می‌توان در مراکز درمانی معتبری چون بیمارستان تخصصی فجر تبریز یا بیمارستان شهید محلاتی تبریز یافت که خود این مراکز نیز بخشی از همین شبکه اعتماد عمومی هستند.
امکانات دیجیتال در برابر واقعیت میدانی
البته نمی‌توان منکر ارزش و کارایی پلتفرم‌های سلامت دیجیتال شد. این سایت‌ها خدماتی ارائه می‌ده دهند که در دنیای سنتی تقریباً ناممکن است. امکان جستجوی پزشک بر اساس تخصص و موقعیت جغرافیایی، دسترسی به تقویم کاری پزشک و رزرو نوبت در هر ساعت از شبانه‌روز، مطالعه تجربیات واقعی سایر بیماران، و حتی امکان مشاوره آنلاین، مزایایی هستند که به خصوص برای نسل جوان و افراد پرمشغله، بسیار جذابند. ابزارهایی مانند دکتر ساینا ، شفاجو یا پزشک یاب می‌توانند در شرایط اضطراری یا برای یافتن تخصص‌های نادر، بسیار راهگشا باشند.
اما این امکانات در تبریز با یک مانع فرهنگی روبه‌رو هستند: احتیاط در اعتماد. بسیاری از شهروندان، به ویژه نسل‌های قدیمی‌تر، ترجیح می‌دهند به جای سپردن اطلاعات پزشکی خود به یک پلتفرم آنلاین، با منشی مطب یک پزشک معتمد صحبت کنند یا برای گرفتن نوبت از کلینیک های تخصصی و فوق تخصصی دانشگاه علوم پزشکی تبریز ، مسیر مراجعه حضوری را طی کنند. بر اساس گزارش‌های غیررسمی، حتی در مواردی که نوبت‌دهی آنلاین فعال است، بسیاری از بیماران پس از گرفتن نوبت اینترنتی، برای اطمینان خاطر با مطب تماس می‌گیرند؛ رفتاری که نشان‌دهنده عمق این شکاف اعتماد است.
پلی میان سنت و تکنولوژی
کم‌رنگ بودن استفاده از سایت‌های پزشکی در تبریز را نباید به سادگی به عنوان مقاومت در برابر تکنولوژی یا عقب‌ماندگی تفسیر کرد. این پدیده، بازتابی از یک ساختار اجتماعی قدرتمند و منسجم است که در آن، اعتماد بر پایه روابط انسانی و تجربه مشترک بنا شده است. این یک ضعف نیست، بلکه یک ویژگی فرهنگی است.
برای پلتفرم‌های دیجیتال، مسیر موفقیت در تبریز نه از اتوبان‌های تبلیغات گسترده، بلکه از کوچه‌پس‌کوچه‌های اعتمادسازی می‌گذرد. آن‌ها باید زبان این جامعه را بیاموزند و به جای تلاش برای جایگزینی سیستم سنتی، خود را به عنوان ابزاری مکمل و قابل اعتماد به آن اضافه کنند. شاید بهترین توصیف از این چالش را بتوان در جمله یک کاربر تبریزی در یک انجمن آنلاین پیدا کرد که نوشته بود: «هر وقت دکترتوی ما همان دکتری باشد که مادرم توصیه می‌کند، آن وقت پای من هم به این سایت باز می‌شود.» این جمله، نقشه راهی است برای هر کسب‌وکار دیجیتالی که قصد ورود به این بازار منحصربه‌فرد را دارد: ابتدا باید قلب‌ها را به دست آورد، سپس کلیک‌ها را.
