به گزارش عصرتبریز، قمر طالبی: تبریز، یکی از بزرگترین و مهمترین شهرهای شمالغرب کشور، امروز با چالشی دست و پنجه نرم می کند که نه تنها کیفیت زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار داده، بلکه زیرساخت های شهری، اقتصاد محلی و سلامت عمومی را نیز به مخاطره انداخته است: ترافیک سنگین و مزمن.
بر اساس ارزیابی های رسمی، تبریز پس از تهران و مشهد در جایگاه سومین شهر پر ترافیک ایران قرار گرفته است؛ جایگاهی نگران کننده برای شهری که تا دو دهه پیش به عنوان یکی از شهرهای منظم و کم ترافیک کشور شناخته می شد.
در سالهای اخیر فشار مضاعف بر شبکه معابر، افزایش چشمگیر تعداد خودروها و گسترش نامتوازن شهری شرایطی را رقم زده که بسیاری از خیابانهای اصلی و ورودی های شهر حتی در ساعات غیرپیک نیز با حجم بالای تردد مواجه هستند. در این میان کارشناسان شهری بر این باورند که حل بحران ترافیک تبریز صرفاً با اجرای پروژه های عمرانی یا نصب دوربین های ترافیکی ممکن نیست؛ بلکه ریشه های این مسئله در ناهماهنگی های مدیریتی، کمبود سرمایه گذاری در حمل و نقل عمومی و توسعه شهری غیرکارشناسی نهفته است.
یکی از صاحب نظرانی که سالهاست وضعیت ترافیک تبریز را رصد و تحلیل می کند، دکتر حسن محمودزاده، استاد دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز است. او معتقد است؛ مشکل ترافیک تبریز پیش از آنکه مسئله ای فنی باشد، یک چالش مدیریتی و ساختاری است. اگر پایه های برنامه ریزی شهری اصلاح نشود، هرگونه اقدام فیزیکی مانند نصب دوربین ها یا احداث چند تقاطع غیرهمسطح تنها حکم مسکن موقتی را دارد.
رشد شتابان جمعیت و خودرو؛ آغاز یک چرخه معیوب
دکتر محمودزاده یکی از مهمترین دلایل افزایش بار ترافیک در تبریز را رشد جمعیت و افزایش تعداد خودروهای شخصی عنوان و اضافه می کند: «طی دهه های اخیر تبریز با موج مهاجرت از شهرها و روستاهای اطراف رو به رو شده و جمعیت آن به بیش از ۱.۷ میلیون نفر رسیده است. این رشد جمعیت، همزمان با افزایش چشمگیر خودروها بوده؛ به طوری که امروز بیش از ۶۰۰ هزار خودرو شخصی در شهر تردد می کنند.»
او ادامه می دهد: «برآوردها نشان می دهد تعداد ترددهای روزانه خودروها در تبریز از ۸۵۰ هزار مورد فراتر رفته است؛ آماری که نشان دهنده فشار عظیمی بر شبکه راه های شهری است. این در حالی است که معابر تبریز، به ویژه در بخش مرکزی دهه ها پیش طراحی شده اند و ظرفیت آنان برای پذیرش چنین حجم ترافیکی ناچیز است.»
دکتر محمودزاده در تحلیل این روند می گوید: «رشد خودرو در تبریز بسیار سریع تر از رشد زیرساخت ها بوده است. ما شاهد افزایش بی رویه خودروهای شخصی هستیم اما همزمان سیاست های مرتبط با توسعه معابر، اسقاط خودروهای فرسوده و تقویت حمل و نقل عمومی اجرایی نشده یا ناکارآمد بوده است. همین عدم توازن، بخش بزرگی از مشکلات فعلی را رقم زده است.»
حمل و نقل عمومی ناکارآمد؛ ۷۰ درصد سفرها با خودرو شخصی
این استاد دانشگاه تصریح می کند: «یکی از شاخص های ارزیابی توسعه در شهرهای بزرگ، سهم حمل و نقل عمومی در جا به جایی شهروندان است. اما در تبریز این شاخص وضعیت نگران کننده ای دارد. به دلیل کمبود اتوبوس، فرسودگی ناوگان و تأخیر طولانی مدت در تکمیل خطوط مترو، سهم حمل و نقل عمومی به شدت کاهش یافته و نتیجه آن انجام بیش از ۷۰ درصد سفرهای شهری با خودرو شخصی است.
اتوبوسرانی شهر با ناوگانی فرسوده رو به روست و بسیاری از خطوط با حداقل ظرفیت فعال هستند. از سوی دیگر پروژه مترو تبریز که سالهاست وعده تکمیل آن داده شده، هنوز نتوانسته نقش تأثیرگذاری در کاهش بار ترافیک ایفا کند.»
دکتر محمودزاده بر ضعف سیستم حمل و نقل عمومی به عنوان یکی از ریشه های بنیادین ترافیک تأکید دارد و در این باره می گوید: «در شهری که حمل و نقل عمومی قدرتمند نباشد، مردم ناگزیر به استفاده از خودرو شخصی هستند. تبریز هنوز فاقد سیستم های ترکیبی حمل و نقل مانند BRT، شبکه تاکسیرانی مدرن شده، پارک سوارها و خطوط مترو کامل است. همین خلأ باعث شده مردم انتخاب دیگری جز اتومبیل نداشته باشند.»
گسترش افقی شهر و تغییر الگوی سفر؛ چالش ساختاری دهه های اخیر
او همچنین توضیح می دهد: «تبریز در چهار دهه گذشته شاهد رشد افقی گسترده بوده است؛ رشدی که عمدتاً به سمت شرق و شمال شرق رخ داده و حدود سه برابر محدوده شهری را افزایش داده است. این توسعه که با ساخت شهرکهای جدید در مناطق کم تراکم همراه بوده، الگوی سفر شهروندان را کاملاً دگرگون کرده است. بخش زیادی از ساکنان مناطق جدید برای دسترسی به مراکز اداری، خدماتی و درمانی باید روزانه به مرکز شهر رفت و آمد کنند؛ مرکزی که بافت قدیمی و خیابان های باریک آن توان پذیرش حجم عظیم سفرهای روزانه را ندارد.»
استاد دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز خاطر نشان می کند: «بر اثر این توسعه نامتوازن، طول سفرها افزایش یافته و زمان یافتن جای پارک در برخی مناطق مرکزی تا ۵۰ درصد زمان سفر را تشکیل می‌دهد. این وضعیت نه تنها زمان شهروندان را هدر می دهد، بلکه موجب اتلاف سوخت، فرسودگی خودروها و کاهش بهره وری اقتصادی شهر می‌شود.»
دکتر محمودزاده می گوید: «تبریز طی سالهای گذشته بدون توجه به اصول توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی (TOD) گسترش یافته است. نتیجه آن این است که مردم مجبورند برای دریافت هر نوع خدمت به مرکز شهر مراجعه کنند. این الگوی سفر، یکی از عوامل اصلی ترافیک کنونی است.»
زیرساخت های ناکافی و معابر محدود؛ گره در نقطه های داغ تبریز
او اضافه می کند: «معابر اصلی تبریز به ویژه در مناطق مرکزی، امروز به نقاط داغ ترافیکی تبدیل شده اند. خیابان هایی که سال ها پیش طراحی شده اند، اکنون در برابر رشد جمعیت و خودروها ناتوان شده‌اند.»
این استاد دانشگاه مهمترین معابر پرترافیک شهر تبریز را بلوار آذربایجان، خیابان های امام، ولیعصر، ۱۷ شهریور، ورودی های شرقی تبریز و مسیرهای منتهی به فرودگاه عنوان و تصریح می کند: «در ساعات اوج تردد، این محورها به طور کامل قفل می شوند و حتی حوادث رانندگی یا توقف های کوتاه، انسداد کامل مسیر را رقم می زند. از سوی دیگر پروژه های عمرانی ناتمام در محورهای غربی و جنوبی شهر، خود به یکی از عوامل تشدیدکننده ترافیک تبدیل شده اند. همچنین نصب سرعت گیرهای غیراصولی در برخی معابر، مدیریت نامناسب بازارچه ها و پارک دوبل های گسترده، جریان ترافیک را مختل می کند.»
دکتر محمودزاده در این باره می گوید: «در برخی خیابانهای تبریز، عرض معبر با حجم خودرو متناسب نیست. تمرکز مراکز درمانی، اداری و تجاری در مرکز شهر، همراه با کمبود شدید پارکینگ سبب شده حتی عملیات روزمره مانند توقف کوتاه یا پیاده کردن مسافر باعث انسداد مسیرها شود.»
ترافیک به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده است
او ادامه می دهد: «شهروندان تبریزی سالهاست با ترافیک زندگی می کنند. بسیاری از مردم مجبورند بیش از یک ساعت برای رسیدن به محل کار، دانشگاه یا مدرسه زمان صرف کنند؛ سفری که در گذشته شاید تنها ۱۵ دقیقه طول می کشید. افزایش ترافیک، استرس روانی، فرسودگی، اتلاف وقت، مصرف سوخت و هزینه های نگهداری خودرو را افزایش داده است. علاوه بر این دود ناشی از ترافیک در فصول سرد سال موجب تشدید پدیده اینورژن و آلودگی هوا شده که سلامت شهروندان را تهدید می‌کند.»
اقدامات انجام شده؛ گامی کوچک در برابر بحرانی بزرگ
این استاد دانشگاه اضافه می کند: «شهرداری تبریز طی سالهای گذشته اقداماتی مانند احداث تقاطع های غیرهمسطح، نوسازی دوربین های ترافیکی و استقرار سیستم هوشمند مدیریت ترافیک را اجرا کرده است. گرچه این اقدامات در کوتاه مدت گره از برخی نقاط باز کرده، اما نتوانسته تصویر کلی ترافیک را تغییر دهد.»
به گفته دکتر محمودزاده، این پروژه ها بدون اصلاح ریشه ای مسائل و بدون برنامه ریزی هماهنگ نتیجه ای پایدار ندارند. برای حل مسئله باید زنجیره برنامه ریزی شهری از حمل و نقل عمومی تا توسعه فضاهای خدماتی، مدیریت کاربری زمین و فرهنگ سازی به صورت یکپارچه اجرا شود.
او با تأکید بر اینکه حل معضل ترافیک تبریز نیازمند تصمیم های بزرگ و اقداماتی ساختاری است، مجموعه ای از راهکارهای کوتاه مدت و بلندمدت را برای بهبود وضعیت ارائه می دهد.
او معتقد است که هیچ پروژه ای به تنهایی قادر به حل این بحران نیست و تنها یک بسته جامع و یکپارچه مدیریت شهری می تواند جریان ترافیک تبریز را متعادل کند.
توسعه فوری سیستم اتوبوس رانی تندرو
به گفته دکتر محمودزاده، تبریز سالهاست از داشتن یک شبکه حمل و نقل عمومی سریع و قابل اعتماد محروم است و این کمبود خود یکی از عوامل اصلی گرایش مردم به استفاده از خودرو شخصی است.
او می‌گوید: «مسیرهایی مانند ولیعصر، امام، آذربایجان و ۱۷ شهریور از لحاظ هندسی و حجم سفر، ظرفیت اجرای خطوط BRT را دارند. توسعه این شبکه می تواند در کوتاه ترین زمان ممکن سهم حمل و نقل عمومی را افزایش داده و بخشی از بار ترافیک را از دوش معابر شهر بردارد.»
تکمیل و بهره‌برداری جدی از خطوط مترو
دکتر محمودزاده تأکید می‌کند که مترو یکی از ستون های اصلی هر سیستم حمل و نقل مدرن است، اما در تبریز هنوز نتوانسته نقش واقعی خود را ایفا کند.
او در این باره می گوید: «با وجود گذشت سالها از آغاز پروژه مترو، تنها بخشی از خط یک فعال است و این برای شهری با جمعیت تبریز کافی نیست. تسریع در تکمیل خطوط دو و سه ضروری است. بدون شبکه کامل مترو، نمی توان انتظار تغییر اساسی در رفتار سفر شهروندان داشت.»
احداث پارکینگ های طبقاتی در مرکز شهر
یکی از توصیه‌های مهم این استاد دانشگاه، ساخت پارکینگ های طبقاتی در نقاط پرتردد مرکز شهر است. او می‌گوید: «کمبود فضای پارک از عوامل اصلی ازدحام در مرکز شهر است. بسیاری از خودروها تنها برای یافتن فضای پارک چندین بار در خیابان ها دور می زنند. ایجاد پارکینگ های متعدد و مدرن می تواند توقف های حاشیه ای را کاهش دهد و جریان عبوری خودروها را روان تر کند.»
توسعه حمل ون قل ترکیبی و پارک سوارها
به باور دکتر محمودزاده، تبریز باید به سمت ترکیب شیوه های مختلف حمل و نقل حرکت کند: «ایجاد پارک سوارها در ورودی های اصلی شهر یک راهکار کم هزینه و بسیار مؤثر است. با استفاده از این مراکز، شهروندان می توانند خودروهای خود را در ورودی شهر پارک کرده و ادامه سفر را با مترو یا خطوط ویژه اتوبوس انجام دهند. این اقدام در بسیاری از شهرهای جهان نتایج فوق العاده ای داشته است.»
انتقال مراکز درمانی، خدماتی و اداری به پیرامون شهر
او یکی از ریشه ای ترین اقدامات را کاهش تمرکز کاربری های جاذب سفر در مرکز شهر می‌داند و در این زمینه می گوید: «تمرکز بیمارستان ها، ادارات، بازارها و مراکز آموزشی در قلب تبریز فشار سنگینی بر معابر قدیمی وارد کرده است. بخشی از این خدمات باید به مناطق پیرامونی منتقل شود تا جریان ترافیک از هسته مرکزی به نقاط متعادل تری هدایت شود.»
آموزش و فرهنگ سازی؛ رکن فراموش شده مدیریت ترافیک
دکتر محمودزاده بر نقش فرهنگ ترافیکی در ایجاد ترافیک های روزمره تأکید می کند و ادامه می دهد: «حتی بهترین زیرساخت ها هم بدون فرهنگ سازی موفق نمی شوند. آموزش رفتارهای ترافیکی صحیح، جلوگیری از پارک دوبل، رعایت حق تقدم و پرهیز از توقف های نامناسب می تواند تأثیرقابل توجهی در روان سازی ترافیک داشته باشد. بخشی از مشکلات امروز تبریز کاملاً رفتاری است.»
بازنگری در طرح جامع حمل و نقل و کاربری اراضی تبریز
از نگاه این استاد دانشگاه، زمان آن رسیده که تبریز طرح جامع حمل و نقل خود را براساس معیارهای نوین شهرسازی بازنویسی کند.
او توضیح می دهد: «ما نیازمند بازنگری کامل طرح جامع حمل و نقل و کاربری اراضی هستیم؛ طرحی که باید بر پایه اصول توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی (TOD)، توسعه پایدار و آینده پژوهی شهری تدوین شود. تا زمانی که توسعه شهری هماهنگ با ظرفیت حمل ون قل نباشد، مشکلات ترافیکی همچنان پابرجا خواهد ماند.»
دکتر محمودزاده در پایان تاکید می کند: «تبریز ظرفیت تبدیل شدن به یکی از بهترین شهرهای کشور را دارد، اما این امر نیازمند شجاعت مدیریتی، سرمایه گذاری اساسی و برنامه ریزی علمی است. اگر امروز اصلاحات بنیادی انجام شود، آینده تبریز روشن خواهد بود. اگر نه ، بحران ترافیک به معضلی لاینحل تبدیل می شود.»
- نویسنده : قمر طالبی
