جایگاه رسانه در گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی

عصر تبریز: درسالیان اخیر رهبر فرزانه و دوراندیش انقلاب اسلامی با آگاهی کامل از تمرکز دشمن بر مقوله اقتصادی و حتی طراحی سناریوی جنگ اقتصادی علیه ملت و کشور ایران، تلاش کردند تا برنامه ها و الگوهای مناسب جهت مقابله با این فشارها ارائه دهند و سازوکارهای آن را تبیین کنند.

از همین رو، سال های گذشته را به عناوینی همچون؛ «حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف»، «همت مضاعف و کار مضاعف»، «جهاد اقتصادی»، «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» ،« اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» و امسال را « اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نام نهادند.

در ماه ها و سال های منتهی به تشدید تحریم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی، راهبرد «اقتصاد مقاومتی» بارها از سوی ایشان به عنوان راهبردی مطمئن و مناسب مطرح و سپس سیاستهای کلی اقتصاد مذکوردر اسفند سال ۹۲ جهت اقدام به دولت یازدهم ابلاغ شد؛ راهبردی که متناسب با شرایط قبلی وحتی فعلی اقتصادی کشورمان (پسا برجام) طراحی شده است. اقتصاد مقاومتی بر خلاف تبلیغات وسیعی که توسط رسانه های استکباری خارجی و برخی اذناب داخلی بر ضد آن صورت می گیرد، اقتصادی منزوی، سست و ریاضتی نیست. مقام معظم رهبری درتبیین ویژگی های اقتصاد مقاومتی چنین می فرمایند:« این اقتصاد درون زا است.یعنی از دل ظرفیت‌های کشور و مردم می‌جوشد. رشد این نهال به امکانات کشور متکی است. اما اقتصاد مقاومتی درون گرا نیست. یعنی اقتصاد کشور،‌ محدود و محصور داخل کشورنمی‌شود. این اقتصاد با اقتصاد جهانی تعامل دارد و با قدرت با آن‌ها روبرو می‌شود. پس اقتصاد مقاومتی درون‌زاست ولی درون گرا نیست.

اقتصاد مقاومتی مردم بنیاد است. یعنی اقتصادی دولتی نیست و برمحور دولت نمی‌گردد.این سخن به معنای مسئولیت نداشتن دولت نیست. کار اقتصادی دست مردم است ودولت به عنوان مسئول عمومی ،‌ هدایت،‌ کمک ونظارت می‌کند.» (سخنرانی درحرم رضوی.فروردین۹۳)

آقای بودیانو معاون رئیس جمهور اندونزی در حاشیه اجلاس غیرمتعهدها (سال ۹۱) در دیدار با رهبر انقلاب گفت: «من دیدگاه های جنابعالی را درخصوص اقتصاد مقاومتی مطالعه کرده ام و این دیدگاه ها بسیار جالب و جدید است.»

نامگذاری سال جدید(۹۵) به نام اقتصاد مقاومتی با تأکید بر عنصر “اقدام و عمل”، مطالبه گری جدی رهبری و ضرورت توجه جدی‌تر مسئولان کشور و پس از آنها آحاد ملت و نخبگان به عملیات اقتصاد مقاومتی (فراتر از شعار و سخن) را نشان می‌دهد.

در شرایطی که اقتصاد مقاومتی به عنوان راهبرد اصلی و اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر تحریم و غیر تحریم انتخاب شده است و با توجه به قدرت نفوذ و بلا منازع رسانه در مختصات ذهنی مخاطب، لازم است رسانه ها ضمن بازتعریف سیاست ها و تعیین مأموریت ها در جهت تحقق گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی به رسالت تاریخی خویش عمل کنند. چرا که یکی از مطالبات رهبری از مسئولان و دست اندر کاران گفتمان سازی است.«… الزام هفتم و کار لازم هفتم، گفتمان سازی است؛ باید تصویر درستی از اقتصاد مقاومتی ارائه بشود؛ البته صداوسیما و رسانه‌های کشور موظفند اما مخصوص آنها نیست. .. مسئولین، صاحبان فکر و دلسوزان، بایستی تصویر درستی را از این حرکت بزرگ و عمومی ارائه بدهند و گفتمان‌سازی بشود تا مردم بدانند و معتقد باشند و بخواهند؛ در این صورت، کارْ عملی خواهد شد.»( ۲۰اسفند۹۲دیدار با رییس جمهور و اعضای تبیین سیاستهای اقتصاد مقاومتی)

بند ۲۱ از ابلاغیه سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی

« تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی و گفتمان سازی آن بویژه در محیط های علمی،آموزشی و رسانه ای و تبدیل آن به گفتمان فراگیر و رایج ملی»(۲۹/۱۱/۹۲)

عرصه های زیر می تواند محمل هایی برای نقش آفرینی رسانه ها در گفتمان سازی باشد:

اقناع فکری و توانمندسازی مدیران اقتصادی،فرهنگی و رسانه ای

در خصوص فهم اقتصاد مقاومتی به عنوان نیاز ضروری کشور باید اول فرهنگ و نگرش مدیران تغییر کند. به نظر می رسد تغییر باور مسئولان مقدم بر تغییر باور مردم است. تا زمانی که مسئولان اجرایی شعار اقتصاد مقاومتی بدهند ولی خودشان به آن اعتقاد نداشته باشند این طرح راه به جایی نخواهد برد. در حال حاضر که اقتصاد مقاومتی به عنوان مدل اقتصادی جمهوری اسلامی مطرح است آیا وزارت‌خانه‌هایی که با این مسئله مرتبط هستند در راستای این مدل گام هایی برداشته‌اند؟ چند پروژه‌ی مطالعاتی در مورد اقتصاد مقاومتی در حال انجام است؟ چه طرح و برنامه ای در جهت تداوم و استمرار این امر دارند؟ و…

این جاست که مطبوعات و رسانه‌ها به عنوان دیده بان تیز بین و مطالبه گر، باید مراقبت نمایند و مسئولان را وادار به پاسخگویی بر مبنای واقعیت ها بکنند؛ چرا که برخی از دست اندر کاران شاید مترصد فرصتی باشند تا با برخوردهای شعاری و زبانی، اقتصاد مقاومتی را مستمسک بهره برداری های شخصی و گروهی خود قرار داده و یا آن را لوث نمایند. هم چنانکه مقام معظم رهبر ی در دیدارهای اخیر با آحاد مردم و مسئولان ناخرسندی خودشان را از اهمال دولت در اجرای سیاستهای اقتصاد  مقاومتی ابراز کرده اند. « تکرار حرفها و شعارها، کسالت بار می شود بنابراین هنگام «اقدام و عمل» برای بهبود وضع اقتصادی کشور و اوضاع معیشتی مردم است. » ( دیدار با مداحان و ذاکران.فروردین ۹۵)

رهبری به عنوان بالاترین مقام رسمی کشور هنگامی که موضوعی را مطرح می‌کنند وظیفه‌ی قانونی و شرعی مسئولان است که برای انجام منویات ایشان بصورت تمام و کمال همت نمایند و اگر کسی و یا مجموعه ای در این فرایند سرپیچی و یا کم کاری کرد باید رسانه ها با ادله کافی و کارشناسی، پته آن ها را روی آب بریزند تا مردم تکلیف خودشان را با آن ها بدانند.

تقویت روحیه ملی و خودباوری با بهره گیری از اعتقادات دینی و اسلامی

قدرت های زورگو و مستکبر به مدد انواع رسانه ها در صدد تکمیل پروژه های استکباری و سلطه گری خود هستند و می کوشند با لطایف الحیل بر باور و اراده ملت ایران تأثیر بگذارند، در حالی که به راحتی می‌توان روحیه مردم بزرگ و آگاه  ایران اسلامی را به دلیل داشتن غیرت ملی و دینی، برای رسیدن به افق‌های روشن تر سازماندهی و مقاوم‌سازی کرد. تاریخ سرزمین ما پر است از مثال های متعددی که با حرکت به موقع مردم، بسیاری از ناممکن ها به امری امکان پذیر تبدیل شده است؛ بارزترین نمونه آن در هشت سال دفاع مقدس به ظهور و بروز رسید. در این میان رسانه ها نقش ویژه ای را می توانند در بیان مکر و حیله ها ی دشمنان و نیز توانمندی های فکری و تولیدی و نقاط قوت کشور برای حفظ و تقویت باور و روحیه ملی ایفا نمایند.

توجه به فرهنگ کار و تبلیغ و ترویج آن

فرهنگ کار از دو مفهوم فرهنگ و کار است. از یک طرف با مفهوم فرهنگ مواجه هستیم و از طرف دیگر با مفهوم کار که در قالب این فرهنگ شکل می گیرد، کار می تواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوشش های جسمی بوده و هدفش تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده می سازد.از طرف دیگر کار و تلاش در نظام اعتقادات دینی از جایگاه بسیار بالا و مقدسی برخوردار هست. بنابر این یکی از محمل هایی که رسانه می تواند در تشویق مردم به کار و کوشش و کسب روزی حلال و دوری از بیکاری و بی مسئولیتی تاثیر کذار باشد،همین مساله هست.

روشنگری در افکار عمومی

در مقابله اقتصادی هم مانند جنگ نظامی، دشمن با استفاده از شیوه ها و تاکتیکهای عملیات روانی، در صدد انتشار شایعات و اخبار خلاف واقع است تا با نشان دادن شرایط بحرانی، افکار عمومی را نسبت به پیروزی در این میدان دچار تردید کند. رسانه ها باید ضمن رصد دقیق و به موقع تکنیک های دشمن، فراتر از انتشار صِرف اخبار، به بیان واقعیت ها و تجزیه و تحلیل  آن برای افکار عمومی در عرصه داخلی و بین المللی پرداخته و با ورود مسئولانه در زمینه فعالیت های کارگری و بررسی جوانب مختلف کار می تواند در همیاری به کارگران و تولیدکنندگان، شرایط بحران زایی در محیط های کارگری را به شدت کاهش دهند؛ چرا که همواره یکی از نقشه های دشمنان ایجاد بحران در محیط های کارگری بوده است .

نقش سینما و تلویزیون در تشویق و ترغیب به مصرف کالاهای داخلی

رسانه ها ی تصویری از مهم ترین ابزارهای انتشار و توزیع و تثبیت فرهنگ در جامعه هستند. خوداتکایی و توجه به تولید ملی یکی از ضرورت های اقتصاد مقاومتی است که در کنار ارتقای کیفیت محصولات تولیدی داخل که وظیفه بخش صنعت است، رسانه ها هم می توانند با استفاده از قدرت تأثیر خود در تغییر ذائقه ها از مصرف کالای خارجی به داخلی و تقویت اقتصاد ملی نقش جدی ایفا کنند.

در سال ۱۹۶۱ مک‌دونالد برای اولین بار نام و لوگوی تجاری خود را که به شکل قوس‌های طلایی بود و به نوعی سمبل حرف (M)به شمار می‌رود، ثبت کرد. به عقیده کارشناسان شکل خاص و ترکیب رنگ زرد و قرمز استفاده شده در لوگوی مک‌دونالد خود یکی از دلایل جذب کودکان به سمت این رستوران است. مک‌دونالد دارای بیش از ۳۱ هزار شعبه و یک و نیم میلیون کارمند در سراسر دنیاست. این شرکت که به عنوان نماد اقتصاد و فرهنگ کاپیتالیسم آمریکایی در جهان شناخته می‌شود با صرف هزینه های سنگین تبلیغاتی در صدد حفظ موقعیت خود به عنوان رتبه اول در حوزه مواد غذایی است.

با اشراف بر فرایند تاثیر گذاری رسانه، پیشنهاد می نماید: اولا، رسانه های دیداری و شنیداری و مکتوب در پخش پیام های بازرگانی تا انجا که می توانند از تبلیغ مستقیم کالاهای خارجی اجتناب نمایند مگر اینکه مشابه آن در داخل کشور تولید نشود. ثانیا، در طراحی دکور برنامه ها و فیلم و سریال ها، بجای استفاده از وسایل لوکس با برندهای مشهور خارجی، از لوازم با کیفیت داخلی استفاده نمایند که این امر باعث گرایش مردم به استفاده از تولیدات داخلی خواهد شد، ثالثا، برنامه ها و تولیدات رسانه ای در مباحث اقتصاد مقاومتی باید ضمن دارا بودن پیشینه پژوهش و تحقیق و پرهیز جدی از شعار زدگی ، نباید آن را صرفا در سخنرانی و میزگرد و مصاحبه های خسته کننده کلیشه ای آنهم با حضورافراد غیر متخصص و یا کم مایه خلاصه کرد چرا که در این صورت ایده اقتصاد مقاومتی لوث و یا از مسیر و هدف خود منحرف خواهد شد. رابعا، بهره گیری هنرمندانه از سایر اشکال داستانی و  نمایشی نظیر فیلم و سریال و مسابقات و سرگرمی در گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی تاثیر بسزایی خواهد داشت.

تدوین استراتژی برای ارتقای دانایی مردم

با قاطعیت هر چه تمام تر می توان گفت که شاید کمترایرانی‌ای باشد که اعتقادی به قدرتمندی کشورش در حوزه های مختلف از جمله توانمندی اقتصاد نداشته باشد. رسانه ها بایستی با کمک نهادهای پژوهشی برای شناساندن ابعاد مختلف اقتصاد ملی و مقاومتی و ارتقای دانایی مردم به فراخور سطح معلومات و حوزه کاری گروههای هدف، استراتژی های لازم تدوین و تبیین و اجرا کنند. دراین استراتژی سطوح توزیع و دامنه نفوذ پیام باید مشخص شود.

چه پیامی لازم است به مسئولین داده شود؟ چه پیامی برای حوزه‌های علمیه طراحی گردد؟ برای نخبگان، فرهیختگان، دانشگاه‌ها،آموزش و پرورش و مراکز پژوهشی چه پیامی تولید شود؟ و نقش کارمندان، بازاریان، تولید کنندگان، کارگران، زنان خانه دار، و… چه خواهد بود؟

بایستی از تولید فله ای و بی هدف پیام در برنامه های صرفا وقت پرکنی و یا گزارش دهی به رده های بالاتر اجتناب شود.

اقتصاد مقاومتی راهبرد همیشگی

قاعدتاً تا زمانی‌که دشمن داریم، اقتصاد مقاومتی هم لازم داریم؛ حتی اگر دشمن هم نداشته باشیم، رقیب در منافع داریم. ترک اقتصاد مقاومتی مانند این است که انسان تمامی دستگاه‌های ایمنی و امنیتی خود را به کنار بگذارد و از آن استفاده نکند. از این رو، همواره نیازمندیم که نوعی واکسیناسیون را نسبت به توانمندی‌های آینده به جامعه تزریق کنیم تا در مقابل حوادث خود را مصون‌ نماییم؛ به تعبیری شاید بتوان گفت اقتصاد مقاومتی یک نوع «اقتصاد صیانتی» نیز هست؛ اما قاعدتاً استراتژی‌ها، مدل‌ها و شکل‌های آن متناسب با زمان تغییر می‌کند؛ به طوری که به عنوان مثال اقتصاد مقاومتی را می‌توان تعبیر دیگری از اقتصاد عدالت محور و اقتصاد جهادی دانست که قاعدتاً مبانی آن باید با همان آموزه‌های اسلامی منطبق باشد.

با عنایت به ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر انقلاب و تاکید بر تشکیل ستاد فرماندهی برای آن، برگزاری جشنواره های دائمی در خصوص بهترین طرح ها و ایده های عملیاتی با محوریت مراکز دانشگاهی و پژوهشی و تولیدی و تبلیغ آن در رسانه ها به عنوان طرحی نو و ماندگار در نظام اسلامی ضروری است. دفاع مقدس با حضور مردم اداره شد. امام خمینی (ره) به مردم و جوانان اعتماد کرد ،آن ها را به داخل گود کشاند و با استفاده از این روش ، مسئولان کشور در یک نبرد نامتقارن سیاسی، اقتصادی و نظامی، موفق شدند دشمن را وادار به عقب نشینی از خواسته های نا مشروع خود نمایند.

جان کلام این است که اقتصاد مقاومتی، رسانه ای معنقد،حرفه ای، خلاق و مبتنی بر علم و آگاهی می خواهد. آگاه سازی و قدرت اشباع واقناع افکار عمومی با رسانه پیشرو و انقلابی می تواند انجام شود. وادادگی و انفعال گرایی در این عرصه با جنس اقتصاد مقاومتی منافات مبنایی و اساسی دارد و هرگز رقیب میدان عمل و کارزار رسانه های بیگانه نخواهد بود.

رسول ابراهیمی اصل/ مدرس دانشگاه و پژوهشگر