به گزارش عصرتبریز، در گذر پر پیچ‌وخم دوران نوجوانی، اضطراب اجتماعی یکی از مهم‌ترین مشکلات روانی است که بسیاری از نوجوانان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. اضطرابی که نه‌تنها لحظه‌های زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند مسیر رشد و شکل‌گیری شخصیت آنها را نیز به کلی تغییر دهد. نوجوانانی که در برهه‌ای حساس از زندگی خود به سر می‌برند، با ترس از قضاوت شدن، ناتوانی در برقراری ارتباط و احساس بی‌کفایتی اجتماعی مواجه‌اند. این اضطراب اگر درمان نشود، می‌تواند آثار مخربی بر اعتمادبه‌نفس، تحصیل و حتی سلامت جسمانی آنها داشته باشد.
روایت نوجوانان از زندگی با اضطراب اجتماعی
برای درک بهتر موضوع، به سراغ نوجوانانی رفته‌ایم که تجربه اضطراب اجتماعی را از نزدیک لمس کرده‌اند. «مهسا»، دختر ۱۶ ساله‌ای که سال‌هاست با این مشکل درگیر است، می‌گوید: «وقتی می‌خواهم در کلاس صحبت کنم، دلم می‌لرزد و احساس می‌کنم همه نگاه‌شان به من است و دارند قضاوتم می‌کنند. گاهی حتی دل‌درد می‌گیرم و ترجیح می‌دهم اصلاً در کلاس حاضر نشوم.»
«امیر»، پسری ۱۵ ساله تجربه مشابهی دارد: «در جمع دوستانم وقتی می‌خواهم حرف بزنم، نگرانم که اگر اشتباه کنم، مسخره‌ام کنند. بعضی وقت‌ها این‌قدر می‌ترسم که ترجیح می‌دهم خودم را منزوی کنم و کمتر با دیگران حرف بزنم.»
اما اضطراب اجتماعی دقیقاً چیست؟ چرا در نوجوانان این‌قدر شایع است و چه راهکارهایی برای مقابله با آن وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با دکتر مریم موسوی، فوق تخصص روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز گفت‌وگو کرده‌ایم تا از زبان یک متخصص، ابعاد مختلف این موضوع را بیشتر بشناسیم.
پدیده‌ای پنهان اما فراگیر
«اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی نوعی ترس مداوم از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی است که ممکن است مورد توجه یا قضاوت دیگران قرار بگیریم.» این را دکتر موسوی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در دوران نوجوانی که فرد به دنبال هویت و پذیرش اجتماعی است، این اضطراب بسیار بارزتر و گاهی مخرب‌تر می‌شود.»
او توضیح می‌دهد: «نوجوانی دوره‌ای است پر از تغییرات؛ تغییرات هورمونی، تحولات روانی و فشارهای اجتماعی همه می‌توانند زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی شوند. در این سن نوجوان بیش از هر زمان دیگری به دیده شدن و پذیرفته شدن توسط همسالان اهمیت می‌دهد، بنابراین ترس از رد شدن یا تمسخر کاملاً طبیعی و شایع است.»
ریشه‌ها و علل اضطراب اجتماعی در نوجوانان
وقتی از دلایل بیشتر بودن اضطراب اجتماعی در نوجوانان می‌پرسم، دکتر موسوی می‌گوید: «اولین نکته تغییرات زیستی و روانی دوران نوجوانی است. مغز نوجوانان در حال رشد و شکل‌گیری بخش‌هایی است که به کنترل هیجانات و تعاملات اجتماعی مربوط می‌شود. دوم فشارهای اجتماعی، محیط مدرسه و شبکه‌های اجتماعی فضای پیچیده‌ای ایجاد کرده که نوجوانان برای حفظ جایگاه خود در آن دچار اضطراب می‌شوند. فضای مجازی با قابلیت مقایسه دائمی و ترس از حذف شدن، نقش بسیار مهمی در افزایش اضطراب دارد.»
شبکه‌های اجتماعی؛ دوست یا دشمن؟
نسل امروز که بسیاری آن را نسل Z می‌نامند، در بستر دیجیتال رشد کرده است. استفاده طولانی‌مدت از شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام و تیک‌تاکژ باعث مقایسه مداوم نوجوان با همسالانش می‌شود. موسوی می‌گوید: «فضای مجازی شمشیر دو لبه است. از یک طرف می‌تواند فرصتی برای بیان و ارتباط باشد، و از طرف دیگر با نمایش مداوم زندگی بی‌نقص دیگران، اعتمادبه‌نفس نوجوان را تحلیل می‌برد و اضطراب اجتماعی را تشدید می‌کند.»
علائم و پیامدهای اضطراب اجتماعی در نوجوانان
این روانشناس می‌گوید: «در جلسات مشاوره، نوجوانانی را می‌بینم که ماه‌هاست با درد شکم، تهوع یا تپش قلب به پزشکان مختلف مراجعه کرده‌اند، اما علت جسمی پیدا نکرده‌اند. وقتی پای صحبت‌شان می‌نشینیم، می‌فهمیم ریشه بسیاری از این علائم در ترس از قضاوت یا تعامل با دیگران است.»
او درباره علائم اضطراب اجتماعی در نوجوانان می‌گوید: «علائم متنوعی وجود دارد؛ ترس مفرط از صحبت کردن در جمع، پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی، تعریق زیاد، لرزش دست، تپش قلب، گرفتگی صدا، کاهش عملکرد تحصیلی و گوشه‌گیری. اگر این علائم ادامه پیدا کند و شدت آن زیاد باشد، باید جدی گرفته شود.»
این روانشناس در ادامه درباره پیامدهای اضطراب اجتماعی هشدار می‌دهد: «اگر اضطراب اجتماعی درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات تحصیلی، کاهش روابط اجتماعی، افسردگی و حتی گرایش به سوء مصرف مواد شود. متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها و نوجوانان این مسئله را جدی نمی‌گیرند و فکر می‌کنند فقط یک مرحله گذراست، اما اگر به موقع درمان نشود، ممکن است مسیر زندگی فرد را تغییر دهد و به اختلالات جدی‌تر منجر شود.»
راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی
دکتر موسوی راهکارهای مقابله با اضطراب اجتماعی را این‌گونه بیان می‌کند: «برای مقابله با اضطراب اجتماعی نیاز به رویکرد چندجانبه داریم. نخست اینکه خانواده‌ها باید با علائم آشنا شوند و آن را نادیده نگیرند. دوم، حمایت روانی و گفتگو با نوجوانان بسیار مهم است. سوم، مراجعه به روانشناس و استفاده از درمان‌های تخصصی مثل رفتاردرمانی شناختی (CBT) می‌تواند به نوجوانان کمک کند مهارت‌های اجتماعی یاد بگیرند و اضطراب خود را کنترل کنند. چهارم، خانواده و مدرسه باید محیطی امن و بدون قضاوت فراهم کنند. و پنجم، محدود کردن استفاده نابجا از شبکه‌های اجتماعی و افزایش فعالیت‌های حضوری و ورزشی تأثیر بسزایی دارد.»
نقش خانواده و مدرسه در مقابله با اضطراب اجتماعی
او درباره نقش خانواده می‌گوید: «خانواده‌ها نباید نوجوان را با برچسب‌هایی مثل خجالتی یا بی‌عرضه طرد کنند. حمایت خانواده اهمیت ویژه‌ای دارد. پدر و مادر باید با صبر و محبت فضایی امن برای بیان احساسات و ترس‌های نوجوان فراهم کنند. صحبت کردن بدون قضاوت و تشویق نوجوان به بیان احساسات، گام‌های مهمی در کاهش اضطراب است.»
دکتر موسوی همچنین درباره نقش مدرسه می‌گوید: «مدرسه محیط دوم نوجوان است و نقش مهمی در ایجاد یا کاهش اضطراب اجتماعی دارد. ایجاد برنامه‌های مهارت‌آموزی اجتماعی، تشکیل گروه‌های حمایتی و آموزش معلمان برای شناسایی اضطراب اجتماعی بسیار مؤثر است.»
به گفته موسوی، اگر امروز به این نوجوانان کمک کنیم، فردا شهروندانی خواهیم داشت که از گفت‌وگو، تعامل و مسئولیت‌پذیری نمی‌ترسند. اما اگر بی‌تفاوت بمانیم، این ترس‌ها در بزرگسالی به انزوا، بیکاری و حتی افسردگی منجر می‌شود.
او در پایان با امیدواری می‌گوید: «با وجود چالش‌ها باید به نوجوانان یادآوری کنیم که اضطراب اجتماعی قابل مدیریت و درمان است. بسیاری از افراد موفق روزی با همین ترس‌ها روبرو بوده‌اند و با حمایت درست توانسته‌اند بر آنها غلبه کنند. امیدوارم با افزایش آگاهی‌های روان‌شناختی و حمایت‌های اجتماعی، نوجوانان ما بتوانند با قدرت این دوران حساس را پشت سر بگذارند و نسلی تربیت کنیم که هم توانمند و هم آگاه به سلامت روان خود باشد.»
- خبرنگار: قمر طالبی
