جامعه فعالان تولید محتوای فارسیزبان در یوتیوب با بحرانی کمسابقه روبهرو شده است. کاهش ناگهانی و شدید درآمد تبلیغاتی باعث شده بسیاری از کانالها که تا پیش از این بر پایه بازدید بالا فعالیت اقتصادی پایداری داشتند، با چالش جدی ادامه فعالیت مواجه شوند. این وضعیت برای بخشی از تولیدکنندگان محتوا به معنای از دست رفتن توجیه اقتصادی فعالیت حرفهای در یوتیوب است و آینده این اکوسیستم را در هالهای از ابهام قرار داده است.
اصل ماجرا چیست؟
بررسیهای تکناک نشان میدهد این بحران از اواخر تابستان بهتدریج آغاز شده است و در دسامبر ۲۰۲۵ به اوج خود رسید. تولیدکنندگان محتوای فارسیزبان از کاهش شدید درآمد تبلیغاتی و افت چشمگیر شاخص RPM خبر میدهند.شاخص RPM که نشاندهنده درآمد حاصل به ازای هر هزار بازدید است، پیش از این برای کانالهای فارسیزبان بهطور میانگین در بازه ۳ تا ۸ دلار قرار داشت. در برخی کانالهای بزرگ و شناختهشده، این عدد حتی به حدود ۱۱ دلار نیز میرسید.
با آغاز سختگیریهای جدید، این شاخص در بسیاری از کانالها به بازه ۰.۲ تا ۱ دلار سقوط کرده است. این تغییر به معنای کاهش ۷۰ تا ۹۰ درصدی درآمد تبلیغاتی است. در عمل، ویدیوهایی که پیشتر با چند صد هزار بازدید میتوانستند چند هزار دلار درآمد ایجاد کنند، اکنون تنها چند صد دلار درآمد دارند. این روند نشان میدهد مدل اقتصادی مبتنی بر بازدید بالای داخلی دیگر کارایی گذشته را ندارد و رابطه مستقیم میان افزایش بازدید و درآمد پایدار عملاً از بین رفته است.
علت این کاهش درآمد چیست؟
علت اصلی این سقوط درآمد، سختگیریهای جدید گوگل در شناسایی دقیق موقعیت جغرافیایی کاربران ایرانی عنوان میشود. ایران به دلیل قرار داشتن در فهرست کشورهای تحت تحریم ایالات متحده، برای بسیاری از برندهای جهانی بازار هدف محسوب نمیشود. در نتیجه، اگر یوتیوب تشخیص دهد کاربر از داخل ایران در حال تماشای ویدیو است، یا تبلیغی به او نمایش داده نمیشود یا ارزش تبلیغ نمایش دادهشده بسیار پایین خواهد بود.
الگوریتمهای جدید گوگل دیگر صرفاً به نشانی IP کاربران متکی نیستند. مکانیسم شناسایی از مدل آیپیمحور به رویکرد رفتارمحور و اثرانگشت دیجیتال تغییر کرده است. این سیستمها مجموعهای از سیگنالها را برای تشخیص موقعیت واقعی کاربر تحلیل میکنند و حتی در صورت استفاده از VPN نیز قادر به شناسایی محل تقریبی کاربر هستند.
تحلیل رفتار کاربران یکی از ابزارهای اصلی این سیستم است. سابقه جستجو، فعالیتهای حسابهای کاربری، کوکیها و الگوهای رفتاری با دادههای کاربران دیگر مقایسه میشود. علاوه بر این، نشت IP و DNS که در بسیاری از فیلترشکنهای رایگان و عمومی مشاهده میشود، نقش مهمی در شناسایی کاربران دارد. این نشتها باعث میشود بخشی از درخواستها از مسیرهای داخلی ارسال شود و موقعیت واقعی کاربر آشکار شود.
در دستگاههای اندرویدی، سیگنالهای مکان دستگاه نیز اهمیت بالایی دارند. سرویس دقت مکان گوگل میتواند با استفاده از دادههای GPS، نقاط دسترسی Wi-Fi اطراف و دکلهای شبکه تلفن همراه، مکان تقریبی کاربر را تخمین بزند. این فرآیند حتی در شرایطی که VPN فعال است نیز میتواند انجام شود و به شناسایی دقیقتر کاربران منجر شود.
تاثیر بهروزرسانیهای جدید گوگل در دسامبر ۲۰۲۵
بررسی منابع رسمی و گزارشهای منتشرشده نشان میدهد گوگل در دسامبر ۲۰۲۵ یک بهروزرسانی هستهای (Core Update) را در سطح جهانی اجرا کرده است که هدف اعلامشده آن بهبود کیفیت نتایج جستوجو و افزایش رضایت کاربران عنوان شده است. گوگل در بیانیه رسمی خود تأکید کرده این بهروزرسانی بخشی از روند معمول بازتنظیم الگوریتمهاست و بهطور مستقیم به یک بخش یا سیگنال خاص محدود نمیشود.
با این حال، این شرکت هیچ توضیح فنی دقیقی درباره جزئیات تغییرات اعمالشده ارائه نکرده و اشارهای مستقیم به تأثیر این بهروزرسانی بر سیستم تبلیغاتی، یوتیوب یا درآمد تولیدکنندگان محتوا نداشته است. تحلیلگران حوزه دیجیتال معتقدند همزمانی اجرای این Core Update با تشدید سیاستهای گوگل در حوزه اعتبارسنجی ترافیک و بهینهسازی بازدهی تبلیغات، میتواند بهطور غیرمستقیم بر ارزشگذاری ترافیک مناطق تحریمشده اثر گذاشته باشد.
با وجود گمانهزنیهای گسترده در میان تولیدکنندگان محتوا، گوگل تاکنون کاهش درآمد کانالهای فارسیزبان را به این بهروزرسانی نسبت نداده و آن را بخشی از سیاستهای عمومی خود برای بهبود کارایی سیستمها و افزایش بازدهی سرمایهگذاری تبلیغدهندگان دانسته است.
بهروزرسانیهای جدید گوگل در دسامبر ۲۰۲۵ را میتوان یک تحول ساختاری و نه یک تغییر موقتی دانست. هدف اصلی این تغییرات، افزایش بازدهی تبلیغات برای شرکتها و حداکثرسازی بازدهی سرمایهگذاری تبلیغدهندگان عنوان میشود. در این چارچوب، ترافیک مناطقی که امکان تبدیل آن به مشتری وجود ندارد، ارزشگذاری کمتری دریافت میکند.
یکی از پیامدهای مستقیم این بهروزرسانیها، افزایش سهم کاربرانی است که بهعنوان ساکن ایران شناسایی میشوند. این سهم که پیشتر حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد میشد، اکنون به ۵۰ تا ۷۰ درصد و در برخی موارد حتی به ۸۰ درصد رسیده است. با افزایش این سهم، ویدیوها کمتر در اولویت نمایش تبلیغات پردرآمد قرار میگیرند و میانگین RPM کانالها به شدت کاهش مییابد.
در عمل، الگوریتمهای جدید گوگل ترافیک ورودی از ایران را بهعنوان ترافیک نامعتبر یا کمارزش طبقهبندی میکنند. از آنجا که برندهای جهانی نمیتوانند محصولات یا خدمات خود را به کاربران داخل ایران عرضه کنند، پتانسیل تبدیل این ترافیک به مشتری نزدیک به صفر در نظر گرفته میشود. همین موضوع باعث شده ارزش تبلیغاتی این بازدیدها به شکل محسوسی کاهش یابد.
اظهار نظر رسمی از سمت گوگل
تا زمان انتشار این گزارش، توضیح شفاف و رسمی از سوی یوتیوب یا گوگل درباره جزئیات این کاهش درآمد و نحوه دقیق اعمال آن منتشر نشده است. با این حال، سیاستهای کلی گوگل در حوزه تبلیغات نشان میدهد این شرکت بهطور جهانی در حال محدود کردن ترافیکهایی است که الگوی رفتاری غیرعادی دارند یا بازدهی اقتصادی پایینی برای تبلیغدهندگان ایجاد میکنند.
گوگل معمولاً ترافیکهایی که از آیپیهای دیتاسنتری، فیلترشکنهای ناامن یا الگوهای رفتاری مشکوک استفاده میکنند را بهعنوان ترافیک خودکارسازیشده یا نامعتبر شناسایی میکند. محدودسازی نمایش تبلیغات به این ترافیکها بخشی از استراتژی کلان گوگل برای ارتقای کیفیت سیستم تبلیغاتی و حفظ اعتماد تبلیغدهندگان است.
در چنین شرایطی، بسیاری از تولیدکنندگان محتوای فارسیزبان به این جمعبندی رسیدهاند که اتکای کامل به درآمد تبلیغاتی یوتیوب دیگر امکانپذیر نیست. حرکت به سمت اسپانسرشیپ مستقیم، تنوعبخشی به منابع درآمدی، تولید محتوای دو زبانه و تمرکز بر مخاطبان خارج از ایران از جمله راهبردهایی است که برای بقا در این اکوسیستم جدید مطرح میشود.
دوران درآمد پایدار صرفاً بر پایه بازدید بالا به پایان رسیده و ادامه فعالیت حرفهای در یوتیوب نیازمند بازنگری اساسی در مدل کسبوکار است.
