حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است اجتماعی که تاریخ ایجاد آن در کشور به زمان اصلاحات ارضی برمی‌گردد. ایجاد این نوع سکونت در حاشیه کلانشهرها که متفاوت با سه شیوه سکونت شهری، روستایی و عشایری است به بروز انواع مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و… در منطقه منجرشده و بی‌عدالتی ها را در جامعه افزایش دهد. عصر: تراکم […]
حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است اجتماعی که تاریخ ایجاد آن در کشور به زمان اصلاحات ارضی برمی‌گردد. ایجاد این نوع سکونت در حاشیه کلانشهرها که متفاوت با سه شیوه سکونت شهری، روستایی و عشایری است به بروز انواع مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و… در منطقه منجرشده و بی‌عدالتی ها را در جامعه افزایش دهد.
عصر: تراکم زیاد جمعیت و نامناسب بودن معابر و استحکام پایین ساختمان‌ها در مناطق حاشیه شهرها به خصوص کلانشهر تبریز که جزو حادثه خیزترین نقاط کشور محسوب می‌شود، می‌تواند در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و آتش‌سوزی فاجعه وحشتناکی به بار بیاورد.
هرچند ایجاد این پدیده در کلانشهر تبریز به چند دهه قبل برمی‌گردد اما با توجه به موقعیت جغرافیایی این کلانشهر و واقع شدن آن بر روی گسل معروف ۱۷۵ کیلومتری، ایجاب می‌کند، مسؤولان و دست‌اندرکاران شهری هرچه سریع‌تر فکری برای حل این معضل بکنند.
به گزارش مسؤولان و مدیران شهری نزدیک به نیم میلیون نفر در مناطق حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی کلانشهر تبریز ساکن هستند و مقایسه این آمار با جمعیت یک و نیم میلیون نفری این شهر، نشان می‌دهد که تقریباً یک سوم جمعیت تبریز در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند و بی‌تردید این معضل باید با توجه به موقعیت این کلانشهر در کشور و شهر اولین‌ها به صورت جدی پیگیری و مرتفع شود.
توحید رستمی کارشناس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان با اشاره به اینکه مساحت محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی شهر تبریز بیش از ۲هزار هکتار است، افزود: این میزان مساحت حدود ۵/۶۵ درصد از کل مساحت محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی استان را شامل می‌شود.
وی افزود: به طور مشخص از این دست مناطق در پهنه شمالی حاشیه‌نشینی تبریز به وفور یافت می‌شود،اظهار کرد: در آن محدوده حدود ۳ هزار خانوار در وسعتی معادل ۴۸ هکتار زندگی می‌کنند که به دلیل استقرار و سکونت در مناطق پر خطر دامنه کوه «عون ابن علی» و در پهنه لرزه خیز همواره در معرض خطر هستند.
رستمی، مجموع مساحت سکونتگاه‌های غیررسمی شناسایی شده استان را حدود ۳ هزار و ۵۶۴ هکتار اعلام کرد و گفت: این میزان معادل هفت درصد از مساحت سکونتگاه‌های غیررسمی شناسایی شده کشور بوده و جمعیتی حدود ۵۰۹ هزار و ۶۹۴ نفر که معادل هشت درصد از جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی شناسایی شده کشور است، ساکن این مناطق هستند.
وی به مهمترین دلایل رشد اسکان غیررسمی در تبریز اشاره کرد و گفت: افزایش جاذبه‌های شهری و مشکلات اشتغال در روستا، ناکارآمدی نظام ساختاری مدیریت شهری، ضعف برنامه‌های توسعه ملّی و آمایش سرزمین و ضعف سیاست‌های دولت و صنعتی شدنِ وابسته از جمله دلایل رشد اسکان غیررسمی در کلانشهر تبریز به شمار می‌روند.
رستمی با اشاره به اینکه مساحت محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی شهر تبریز حدود ۲ هزار هکتار است، افزود: این میزان مساحت حدود ۵/۶۵ درصد از کل مساحت محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی استان را شامل می‌شود.
کارشناس اداره عمران و بهسازی اداره کل راه و شهرسازی استان در ادامه به عمده‌ترین آسیب‌ها و مشکلات پدیده حاشیه‌نشینی اشاره کرد و گفت: سیمای نامطلوب شهر، پایین بودن سطح بهداشت عمومی و سلامتی، فقدان شغل رسمی و درآمد کافی، تراکم بالای جمعیتی، فقدان یا کم بودن امکانات آموزشی و رفاهی و پایین بودن سطح سواد و تحصیلات، اعتیاد، منبع و مرکز انحرافات و کج‌روی‌های اجتماعی، معضلات و مشکلات فرهنگی، مسکن غیرقابل اطمینان در قبال حوادث طبیعی، پیامدهای روانشناختی، پیامدها برای مدیریت شهری و توسعه آثار منفی زیست محیطی و عقب ماندن از توسعه پایدار از جمله مشکلات پدیده حاشیه‌نشینی هستند.
توسعه روزافزون حاشیه‌نشینی و تعدد مشکلات آنها اجرای برنامه‌ها و به کارگیری اقدامات لازم را می‌طلبد تا از پیشروی این ناهنجاری‌ها در جامعه جلوگیری شود که یکی از این اقدامات اجرای طرح ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در کلانشهرهای کشور از جمله کلانشهر تبریز است.
رستمی با اشاره به اینکه این طرح همزمان با بهسازی و نوسازی در استان در حال اجراست، افزود: با اجرای این طرح بالغ بر ۳ هزار خانوار شهری که در سکونتگاه‌های غیررسمی کلانشهر تبریز ساکن هستند جابه جا شده و در مناطق و خانه‌های امن اسکان خواهند یافت.
کارشناس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان اظهار کرد: به منظور عملیاتی کردن طرح، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران با امضای یک تفاهم‌نامه متعهد به تامین و تحویل ۴۱ هکتار از اراضی دولتی برای ساماندهی و حفظ امنیت شهروندان و جابه جایی این تعداد خانوار ساکن در منطقه خطر پذیر ضلع جنوبی اتوبان پاسداران شده است.
رستمی خاطرنشان کرد: طبق مصوبه قرار است این میزان اراضی به صورت تدریجی و علی‌الحساب به شهرداری تبریز و برای اجرای طرح جابه جایی واگذار شود که تاکنون حدود ۴ هکتار از اراضی فوق تحویل شهرداری شده و در بخشی از این اراضی تعداد ۱۷۱ واحد مسکونی توسط شهرداری و انبوه‌سازان احداث و به بهره‌برداری رسیده است.
وی افزود:همچنین عملیات اجرایی ۶۰۰ واحد مسکونی نیز در شهرک اندیشه توسط شهرداری تبریز شروع شده و اداره کل راه و شهرسازی استان مصمم است متناسب با پیشرفت فیزیکی پروژه‌های شهرداری (پروژه‌های مسکونی در دست احداث) نسبت به شناسایی اراضی مناسب و واگذاری آن به شهرداری اقدام کند.
محمدصادق پورمهدی، معاون امور عمرانی استانداری آذربایجان‌شرقی نیز در این رابطه می‌گوید: هر چند حاشیه‌نشینی در استان و تبریز یکی از مهمترین مشکلاتی است که شاهد آن هستیم ولی خوشبختانه در چند سال اخیر اقدامات و فعالیت‌های بسیار خوبی در این خصوص انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه بیشترین تعداد حاشیه‌نشین کشور، بعد از مشهد در تبریز زندگی می‌کنند، افزود: با این حال با توجه به اینکه اکثر ساکنان مناطق حاشیه برروی خط گسل تبریز مستقر هستند این امر علاوه بر مشکلات اجتماعی و فرهنگی و …. فاجعه انسانی را به هنگام وقوع زلزله در پی خواهد داشت.
پورمهدی ادامه داد: به منظور جلوگیری از وقوع چنین فاجعه‌ای و نیز کاهش خطرات ناشی از زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی مدیریت استان برای انتقال ۳ هزار خانه در مناطق حاشیه‌نشین به مناطق امن اقدام کرده است.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در سال‌های گذشته، این موضوع، مورد غفلت مسؤولان وقت بود اما در دو سه سال اخیر انتقال تعدادی از این منازل به مناطق امن در دستور کار مدیریت ارشد استان قرار گرفت و در آینده نزدیک، یک‌هزار منزل منتقل می‌شود.
معاون عمرانی استاندار تصریح کرد: مسؤولیت زمین‌های موجود در دست دولت به عهده وزارت راه و شهرسازی است. وقتی زمینی داریم بهتر است که در درجه اول، مشکلات مربوط به حاشیه‌نشینی را حل کنیم و چنین نباشد که مشکلات مردم به دلیل بروکراسی اداری حل نشود.
وی همچنین تنها عامل افزایش ساخت و سازهای غیرمجاز در کشور را وجود قوانین دست و پاگیر و زائد دانست.
صادق نجفی، شهردار تبریز هم با بیان اینکه از مجموع ۶۰ هزار واحد مسکونی واقع در مناطق حاشیه‌نشین تبریز، بالغ بر نیمی از آنها به شدت در معرض خطرند، افزود:حرکت‌های عمرانی شهرداری تبریز در احیای بافت فرسوده، رفع حاشیه‌نشینی و ایجاد زیرساخت‌های جدید شهری، بی‌شک در مقاوم‌سازی شهر در برابر حوادث طبیعی از جمله زلزله موثر خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه نزدیک به نیم میلیون نفر از جمعیت کلانشهر تبریز در مناطق حاشیه شهر زندگی می‌کنند افزود: این موضوع از نقطه‌نظر مدیریت بحران قابل تأمل است.
شهردار تبریز در خصوص طرح ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین این کلانشهر گفت: با توجه به اینکه بیشتر حاشیه‌نشینان تبریز به صورت گروهی یا خویشاوندی در این مناطق ساکن هستند و علاقه‌ای به ترک منزل و یا خانه خود ندارند، از این رو شهرداری تبریز به ناچار طرح اسکان حاشیه‌نشینان را به صورت انبوه اجرا می‌کند.
شهردار تبریز با اظهار تاسف از گسترش روزافزون حاشیه‌نشینی در شهر تبریز اظهار کرد: شهرداری تبریز برای حل معضل حاشیه‌نشینی عزم جدی دارد، اما همه نهادهای شهری در ساماندهی وضعیت حاشیه‌نشینی در تبریز مسؤول هستند و انتظار داریم تمام دستگاه‌های عمرانی از قبیل استانداری، فرمانداری و اداره کل راه و شهرسازی در این زمینه به شهرداری تبریز کمک کنند.
هرچند در سال‌های اخیر به مقوله حاشیه‌نشینی در کشور و به خصوص استان آذربایجان‌شرقی توجه ویژه‌ای شده، اما با توجه به گستره جغرافیایی و سکونت قشر عظیمی از جمعیت کلانشهرها در این مناطق، حل مشکلات فراوان ساکنان و حاشیه‌نشینان عزم جدی می‌خواهد و ضروری است مسؤولان و متولیان شهری با همکاری هم در حل این معضل بزرگ کشور اهتمام داشته باشند.
گزارش از :سعیده دلال علیپور
