عصر: با شروع دوره ایلخانی اهمیت بازرگانی و تجاری منطقه آذربایجان با منطقه قفقاز و آن سوی رود ارس نقشی اساسی را در رشد و توسعه اقتصادی شهرهای منطقه ایفا می نماید. در راستای برقراری این ارتباطات علاوه بر احیای راه های قدیمی، راه های تجاری جدیدی نیز جهت ارتباط تجاری و بازرگانی میان شهرها […]
عصر: با شروع دوره ایلخانی اهمیت بازرگانی و تجاری منطقه آذربایجان با منطقه قفقاز و آن سوی رود ارس نقشی اساسی را در رشد و توسعه اقتصادی شهرهای منطقه ایفا می نماید. در راستای برقراری این ارتباطات علاوه بر احیای راه های قدیمی، راه های تجاری جدیدی نیز جهت ارتباط تجاری و بازرگانی میان شهرها ایجاد و بناهای عام المنفعه در کنار آن ها جهت استراحت و تامین امنیت جاده ای احداث می شود.
یکی از این راه های مهم ارتباطی کوموریولو بوده که از لحاظ اهمیت می توان آن را در ردیف ایپک یولو یا همان جاده ابریشم قلمداد نمود. این جاده تجاری اردبیل را از طریق اهر به ارمنستان و تبریز را نیز از طریق اهر به جمهوری آذربایجان و منطقه قفقاز وصل می کرده است. این راه در اهر به دو شاخه مجزا تقسیم شده یکی از طریق گذر از کلیبر به جمهوری آذربایجان می رسیده و دومی نیز با گذر از نزدیکی های ورزقان به ارمنستان منتهی می شده است.
اهر در این میان به عنوان شهر سه راهی مکانی امن و مناسب را جهت استراحت، بارگیری و مبادله کالا فراهم می کرده است. از مهمترین اقلام صادراتی از این مسیر، کومور(زغال) بوده که از منطقه آذربایجان به منطقه قفقاز صادر می شده و در عوض اقلام دیگری نیز از آن سوی رود ارس به منطقه وارد می شده است. علاوه بر کومور اقلام تجاری دیگری از قبیل: قطیفه، محصولات دامی، میوه و…از طریق اهر به مناطق برون مرزی صادر می شده است.
در نتیجه این ارتباطات برون منطقه ای تجار و بازرگانان زیادی در اهر اسکان می یابند که این امر در نوشته جغرافی دانان با ذکر اهر به عنوان شهر هفتاد و دو ملت قابل درک می باشد.
در سایه پیشرفت اقتصادی و مبادلات فرامنطقه بازارها رشد و تکوین یافته و به عنوان قلب و هسته مرکزی شهر ایفای نقش می کنند. این امر در رشد و تکوین بازار شهرهای گرهی منطقه مثل: بازار تبریز، بازار اردبیل و بازار اهر رخ می نمایاند. با گسترش بازارها هسته و قلب این شهرها از اطراف مساجد جامع جدا شده و به سمت بازار متوجه می شود که این امر در اهر در گسترش شهر به سمت میدان یادبود سابق(آزادی فعلی) و استقرار دارالحکومه در این قسمت نمود می یابد.
علاوه بر آن با توسعه اقتصادی شهرها ازدیاد جمیعتی عظیم بر منطقه حاکم شده و طی آن غازان خان مجبور به ایجاد شهرکی به نام شنب غازانی در کنار شهر تبریز می شود و در اهر نیز شهر با توسعه ای منظم در جانب شمالی، شرقی و غربی گسترش می یابد و دیوار دفاعی سترگی به دور ان کشیده می شود.
با ایجاد دیوارهای دفاعی تعدادی دروازه های ورودی جهت کنترل شهر در چهار جهت اربعه آن تعبیه می شود که مهمترین آن ها قلعه قاپوسی بوده است.
با روی کار امدن دولت صفویه و شروع کشمکش های نظامی بین دولتین صفوی و عثمانی این مسیر مهم تجاری به صحنه ای جهت تفوق نظامی آن ها و کنترل این مسیر برمی آید که دولت عثمانی در این امر موفق عمل کرده و نیروهای نظامی خود را در امتداد آن مستقر می نماید. این امر باعث تغییر کاربری راه تجاری به راه نظامی شده و در سایه نا آرامی و نا امنی حاکم بر آن از رونق می افتد. اهمیت تجاری این مسیر برای ایران تا آن اندازه بوده که شاه عباس با احداث دو کاروانسرای مهم گویجه بل خواسته نام خود را جاودانه سازد.
با از دست رفتن رونق تجاری این مسیر مهم تجاری شهر اهر اهمیت خود را به عنوان شهر سه راهی و بازرگانی از دست داده و تا به امروز با امید به بازیابی و احیای مجدد این مسیر به حیات خود ادامه می دهد.
به قلم: دکتر مهدی کاظم پور/عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
