عصر: به نظر می رسد تا پروژه هایی که برای احیا این دریاچه تعریفی مشخص نداشته باشند و علت صرف ردیف های تصویبی نیز به طور شفاف اطلاع رسانی نشوند شاید موضوع احیا دریاچه ارومیه همچنان کدر باقی بماند.
آسیب شناسی های بومی و زیستی در ایران نشان می دهد وقتی معضلی در کشور ما رخ می نماید ، همه متولیان امر در وهله اول بدنبال منابع مالی برای رفع آن هستند و گویی مدیریت در دیار ما تنها و تنها در گرو اعتبارات مالی امکان پذیر خواهد شد و به اصطلاح تا پولی در بساط نباشد کاری از پیش نمی رود.
از اوایل دهه ۸۰ شمسی که دریاچه ارومیه رو به خشک شدن نهاد بسیاری از صاحب نظران و فعالان زیست محیطی هشدارهای خود را به طور مستقیم آغاز کردند.اما سال ها گذشت و همچنان که دست ها روی دستها گذاشته شده بود کسی موضوع را جدی نگرفت تا اینکه بلاخره وقت موعود رسید و خشک شدن دریاچه بزرگ شمال غرب ایران که روزگاری برای درمان و مداوا از آن استفاده می کردند و به صورت سنتی یکی از هدف های مهم گردشگری کشور بود غروب این زیست بوم کشور را رقم زد.
اطلاعلت منتشر شده نشان داد در سال‌های ۸۴ تا ۸۸ میانگین بارش در منطقه ارومیه ۳۰۰ میلیمتر بود. در این مقطع تراز دریاچه ۱۸ سانتیمتر کاهش یافته بود. بین سال‌های ۸۸ تا ۹۲ بارش‌ها ۳۴۰ میلیمتر بود. در این همین بازه زمانی ۱۳۰ سانتیمتر تراز دریاچه کاهش یافت. به عبارتی با وجود افزایش بارش، تراز کاهش یافته بود.
در این میان بسیاری بر این باور بودند که تغییرات اقلیمی باعث و بانی رو به احتضار رفتن این موقعیت اکوسیستمیک زیبای کشور شده است.بسیاری نیز اعتقاد دارند حفر چاه های فراوان و برداشت بی حساب و کتاب منابع آبی در اطراف این حوضه از استان آذربایجان غربی عامل خشک شدن آن شده است.گروهی نیز همچنان معتقدند لابی گری ها و کارسازی های برخی از افراد و استفاده از کانال های ارتباطی با نمایندگان مجلس و مسئولان محلی در سال های گذشته به خشک شدن دریاچه ارومیه سرعت داد.
کارگروه و ستادی هم که برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد عمدتا در عین اینکه نقاط و عوامل ایجاد خسارت بر این دریاچه را شناسایی کرده اما در نهایت رفع این مشکلات را در گرو تامین اعتبار و تزریق مستقیم و تمام و کمال آن دانسته است.بی تردید برطرف کردن مشکلاتی که منجر به خشک شدن دریاچه ارومیه شده نیاز به منابع مالی دارد.اما باید پرسید اگر این اعتبارات تامین شود می توان با اطمینان گفت خطر خشکیدن دریاچه ارومیه رفع شده است؟
سال ۹۴ خبر آنلاین از قول یک فعال زیست محیطی این موضوع را مورد تشکیک قرارداد.حسین آخانی در این خصوص گفت : ارومیه یک اکوسیستم است و برای نجات آن باید اکولوژیست‌ها دست به کار شوند، و بر این اساس ما با کمک دوستان متخصص خود در داخل و خارج برنامه مشخصی برای احیای دریاچه ارومیه ارائه کردیم که در قالب گزارش کارگروه احیای اکولوژیک به ستاد احیا تحویل شد. ولی دو سازمانی که باید از این طرح حمایت می‌کردند یعنی سازمان حفاظت محیط زیست -که حتی تا آن تاریخ فقط یک نماینده غیر رسمی در ستاد داشت- و سازمان جنگلها و مراتع احتمالا طرح را به درستی مطالعه نکردند و از آن هم حمایت نکردند.
او همچنین افزود: لازم است که برنامه‌های ستاد بطور انتقادی مورد بحث متخصصان قرار گیرد، تا رویکرد آن در مراحل اجرا اصلاح گردد.
اکنون به پرسشی که به عمل آوردیم باز می گردیم: ابزار ستاد برای اجرایی شدن برنامه‌هایش چیست؟ برای آنکه پاسخی برای این سوالها پیدا کنیم بهتر است نگاهی داشته باشیم به بودجه‌های اختصاص یافته و ببینیم که سهم هر دستگاه از حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان (رقمی که در سال ۹۴ برای احیا دریاچه ارومیه درنظر گرفته شد)چگونه تقسیم شده است: ۶۷٫۵ درصد آن به وزارت نیرو، ۲۶٫۱ درصد به جهاد کشاورزی، ۲٫۱ درصد به سازمان حفاظت محیط زیست، ۱٫۸ درصد به سازمان جنگلها و مراتع، یک درصد به استانداری‌ها و چند سازمان و دستگاه هم کمتر از ۱ درصد از این بودجه را گرفته‌اند.
آخانی معتقد است: وزارتخانه‌های نیرو و کشاورزی که خود با سیاست‌‌های نادرستشان از متهمان اصلی خشکی دریاچه هستند، در جمع ۹۳٫۶ درصد بودجه را به اختصاص داده‌اند. جالب است که بخش عمده این مبلغ برای پروژه‌های سازه‌ای، شامل احداث سد (چراغ ویس و سیلوه)، انتقال آب، لوله کشی و تجهیزات فاضلاب استفاده می‌شود و کوچکترین اثری از برنامه‌های کاهش مصرف آب و بخصوص تغییر الگوی کشت و خرید حق‌آبه کشاورزان و بخصوص مشاغل جایگزین و کنترل چرا در کار نیست. حتی حدود ۵۰۰ میلیارد تومانی که در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته برای تجهیز سیستم‌های آبیاری فشاری و لوله کشی خرج خواهد شد که ممکن است به شکلی در خدمت توسعه کشاورزی تلقی شود. بین متخصصان اثر بخشی روش‌های آبیاری تحت فشار در کاهش مصرف آب و کمک به دریاچه اختلاف نظر است.
در حقیقت به نظر می رسد اراده ای که باید اعتبارات را متوجه موضوع کند در کلاف سردرگمی اولویت ها قرار می گیرد و این البته پیش از هچیز بیانگر نبود استراتژی و برنامه ریزی هدفمند است.
اینک این پرسش پیش می آید که اساس همین مبالغی هم که قرار است در راه احیای دریاچه ارومیه صرف شود ، خرج چه کارهایی می شود؟ طرح این پرسش در عین حال قرارنیست به تعبیر فرهاد سرخوش مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در راستای دلسرد کردن مردم باشد.چون وی معتقد است بعضی از اخبار و مطالب منتشر شده در فضاهای رسانه ای موجب ایجاد نگرانی و تشویش می شود.اما باید یادآوری کرد که وظیفه رسانه ها درعین حال پرسشگری است.
سرخوش البته با بیان اینکه ۱۷۳ طرح برای احیای دریاچه ارومیه در حال انجام است، گفت: «ستاد احیای دریاچه ارومیه ۴۴ طرح را شناسایی کرده و در اولویت قرار داده است.»
به گفته او لایروبی رودخانه‌ها، انجام مطالعه دشت زرینه‌رود، مجهز کردن اراضی کشاورزی به آبیاری تحت فشار، اصلاح الگوی کشت، انتقال آب از سد کانی سیب و تلاش برای اتمام مراحل احداث تصفیه‌خانه ارومیه و گلمانخانه از مهم‌ترین طرح‌ها به شمار می‌روند.
متاسفانه ساز وکار هزینه کرد منابعی که صرف احیای دریاچه ارومیه می شود همچنان در هاله ای از ابهام قراردارد .
در اوایل سال جاری ایسنا در خبری از قول مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه نوشت:
به طور کلی سه ردیف بودجه‌ای برای دریاچه ارومیه داریم. یکی اعتبارات دستگاه‌های اجرایی است، منبع دوم نیز ماده ۱۰ و ۱۲ است که عمده منابع مالی پروژه‌هایی که ستاد احیا تعریف می‌کند جزو این مواد قرار دارد. همچنین منبع سوم صندوق توسعه ملی است.
وی با اشاره به سهم دریاچه ارومیه و اعتبارات تخصیص یافته از ماده ۱۰ و ۱۲ اظهار کرد: از ماده ۱۰ و ۱۲ برای سال ۹۵، ۱۱۲۰ میلیارد تومان سهم داشتیم که از این میزان ۳۰۰ میلیارد تومان دریافت کردیم. در سال ۹۳ نیز ۷۲۵ میلیارد تومان تقاضا کرده بودیم که از این مبلغ ۱۸۴ میلیارد تومان به ستاد اختصاص یافت.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: در سال ۹۴ نیز از ماده ۱۰ و ۱۲ از ۹۲۰ میلیارد تومان تقاضا شده ۲۹۰ میلیارد به ستاد احیای دریاچه ارومیه اختصاص یافت.
تجریشی در ادامه با اشاره به اعتبارات پرداختی از محل صندوق توسعه ملی طی سه سال گذشته اظهار کرد: از صندوق توسعه ملی در سال ۹۳، ۱۶۰ میلیارد تومان، در سال ۹۴ ، ۴۰۳ میلیارد تومان و در سال ۹۵ نیز ۳۷۵ میلیارد تومان دریافتی داشتیم.
وی با تاکید بر اینکه اگر دستگاه‌های اجرایی به تعهدات خود در ارتباط با دریاچه ارومیه عمل می‌کردند، می‌توانستند از محل صندوق توسعه ملی اعتبارات لازم را دریافت کنند، افزود: از صندوق ملی توسعه برای پروژه‌های آبیاری تحت فشار نیز در سال ۹۳، ۱۶۰ میلیارد تومان، در سال ۹۴، ۴۰۳ میلیارد تومان و در سال ۹۵، ۴۱۲ میلیارد تومان پرداخت شد. بنابراین دستگاه‌ها می‌توانستند با توجه به اعتبارات صندوق ملی به تعهدات خود در قبال ستاد احیای دریاچه ارومیه عمل کنند.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنین به اعتبارات دستگاه‌های اجرایی یا بودجه سنواتی دستگاه‌ها در حوزه دریاچه ارومیه اشاره کرد و افزود: در سال ۹۳ وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی ۱۱۲ میلیارد تومان اعتبارات دریافتی در حوزه دریاچه ارومیه داشتند. همچنین در سال ۹۴، ۶۴ میلیارد تومان دریافت کردند اما تا تاریخ ۹۵/۱۲/۲۰ پولی به این دستگاه‌ها داده نشده بود و دریافتی دستگاه‌ها تا این تاریخ صفر بود.
تجریشی اظهار کرد: از مبلغ ۱۸۰۰ میلیارد تومان تعهد شده از محل صندوق توسعه ملی و ماده ۱۰ و ۱۲، ۶۷۵ میلیارد تومان به ستاد احیای دریاچه ارومیه پرداخت شد.
وی با بیان اینکه بودجه کشور در سال گذشته وضعیت مطلوبی نداشت، تاکید کرد: برخی فعالیت‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه به خاطر دیرکرد بودجه عقب افتاد.
همانطور که مشخص است اساسا در تمام این گفته ها مشخص نیست که پول های دریافتی صرف چه پروژه هایی در راستای احیای دریاچه ارومیه شده و یا خواهد شد.
از سوی دیگر ایرنا ازقول عیسی کلانتری دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه از اختصاص یافتن ۱۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار توسط دولت برای احیای دریاچه ارومیه خبر می دهد.
کلانتری می افزاید: این مبلغ مورد تائید و موافقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و ریاست‌جمهوری قرار گرفته است و رئیس‌جمهور هم اعلام کرد برای تامین این میزان اعتبار هیچ مشکلی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه مبلغ ۱۵۰۰ میلیارد تومان برای امسال در نظر گرفته شده و در سال‌های بعد این رقم به نسبت سطح فعالیت، کم و زیاد می‌شود، تصریح کرد: تامین اعتبار از امسال تا سال ۹۷ بتدریج افزایش می‌یابد و از سال ۹۸ به بعد به اعتبار کمتری برای اجرای طرح‌های مصوب شده نیاز خواهیم داشت.
به گفته وی بیشترین اعتبار تخصیص یافته برای احیای دریاچه ارومیه بین سال‌های ۹۴ تا ۹۸ خواهد بود که ممکن است گاهی به مبلغ ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ میلیارد تومان برسد.
داوودرضا عرب می افزاید: بر اساس این برنامه، امسال و سال آینده دوره تثبیت دریاچه خواهد بود و از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ دوره احیای دریاچه خواهد بود و سال ۱۴۰۲ به احیای نهایی دریاچه ارومیه خواهیم رسید. وی یادآور شد: در همین زمینه از نظر ۵۰۰ نفر از اعضای هیات علمی و ۵۰ متخصص خارج کشور بهره گرفته‌ایم و ۲۵ مصوبه به تصویب رساندیم که هشتم تیر امسال این مصوبات به تائید هیات دولت رسید.این مسئول تاکید کرد: هیچ راهی جز کاهش مصرف آب دریاچه نداریم و با ۴۰ درصد صرفه جویی در آب کشاورزی تا ۱۷۰۰ میلیون مترمکعب در مصرف این بخش شاهد کاهش خواهیم بود.
پایگاه خبری شهریار نیز از زبان خلیل ساعی مدیر کل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌شرقی از تخصیص اعتبار ۵۲ میلیارد تومانی جهت احیای دریاچه ی ارومیه در سال جاری خبر می دهد.
وی نیز در این خبر تنها به این موضوع اشاره می کند که پروژه ی احیای دریاچه ی ارومیه از سال ۹۳ آغاز به کار کرده و تا سال ۱۴۰۲ ادامه خواهد داشت.
اما همین مقام مسئول در عین حال با اشاره به توقف سدسازی در حاشیه دریاچه ارومیه می گوید:سدها به منظور جلوگیری از سیلاب‌ها و کنترل آب‌ها ساخته می‌شوند ولی اگر این آب ها به دریاچه انتقال داده نشود، طبیعی است که دریاچه خشک می‌شود. در میان سدها، دو سد شهید مدنی و چراغ ویس فعال بوده و برای کمک به احیای دریاچه ی ارومیه آب گیری می کنند.
وی شناسایی چاه های غیر مجاز در اطراف دریاچه و آموزش کشاورزان و افراد روستایی که می تواند در صرفه جویی آب حائز اهمیت باشد را مدنظر قرار می دهد.
