عصر تبریز: بهره گرفتن از متن مقتل برای شاعران شعر رثایی آذربایجان به دو شکل صورت گرفته است. نخست استفاده مستقیم از متن مقتل و تأکید بر سندیّت آن. بنگرید : بو سؤز کی عرض ائدیرم مقتلین عبارتی دور صحیح دیر خبری مجلسی روایتی دور و یا: عرضیمه وار شاهد اولسا مشتری نقل ائده‌ر هم […]
عصر تبریز: بهره گرفتن از متن مقتل برای شاعران شعر رثایی آذربایجان به دو شکل صورت گرفته است.
نخست استفاده مستقیم از متن مقتل و تأکید بر سندیّت آن. بنگرید :
بو سؤز کی عرض ائدیرم مقتلین عبارتی دور
صحیح دیر خبری مجلسی روایتی دور
و یا:
عرضیمه وار شاهد اولسا مشتری
نقل ائده‌ر هم مجلسی هم شوشتری
این نحو از استناد را می‌توان در اشعار شاعرانی چون حسینی سعدی زمان و شآنی دید که دو نمونه فوق‌الذّکر به ترتیب از این دو شاعر است.
در گنجینه ادبیات عاشورایی آذربایجان به نمونه‌هایی نیز برمی‌خوریم که شاعر برداشتی شاعرانه از روایت مقتل و کلام معصوم و آیات قرآن کریم را با بیانی شاعرانه عرضه می‌کند به نحوی که اصلِ اثر هنری فارغ از موضوع و محتوای آن هماورد می‌طلبد.
یک نمونه :
سید بن طاووس در مقتل « اللّهوف فی قتلی الطّفوف» آورده است:
« و لما اثخن الحسین (علیه السلام) بالجراح و بقى کالقنفذ طعنه صالح بن وهب المرى على خاصرته طعنه فسقط الحسین (علیه السلام) عن فرسه الى الارض على خده الایمن و هو یقول : بسم‌الله و بالله و علی ملّه رسول‌الله…»
چون امام حسین (علیه السلام) در اثر زیادى زخم ناتوان شد و بدنش از زیادى تیر همچون خارپشت گردید صالح بن وهب مرى چنان نیزه بر پهلویش زد که از اسب بر روى زمین افتاد و گونه راستش به روى خاک قرار گرفت در حالی که می‌گفت: بسم‌الله و بالله و علی ملّه رسول‌الله.
و اینک این بیت حاج رضا صرّاف تبریزی که برداشتی است زیبا از این عبارتِ مقتلِ لهوف و بیت آغازین مرثیه‌ای بلند و پرمغز:
ذوالجناح اوستن چون ییخیلدی صراط المستقیم
سؤیلدی اولدمده بسم‌الله الرحمن الرحیم.
مهدی نعلبندی / اول محرم‌الحرام ۱۴۳۵
