عصر تبریز： فارس/سحر فکردار؛ هر چند آذربایجان‌شرقی با دارا بودن دو تالاب برجسته و چندین تالاب کوچک در شهرستان‌های خود، موقعیت و سهم ویژه‌ای در بین تالاب‌های ایران را به خود اختصاص داده است ولی چند سالی است که به دنبال روند رو به خشکی دریاچه ارومیه عواقب آن تالاب‌های استان را نیز با چالش‌های […]
عصر تبریز： فارس/سحر فکردار؛ هر چند آذربایجان‌شرقی با دارا بودن دو تالاب برجسته و چندین تالاب کوچک در شهرستان‌های خود، موقعیت و سهم ویژه‌ای در بین تالاب‌های ایران را به خود اختصاص داده است ولی چند سالی است که به دنبال روند رو به خشکی دریاچه ارومیه عواقب آن تالاب‌های استان را نیز با چالش‌های متعدد رو به رو کرده است.
تالاب‌ها به دلیل حضور پرندگان آبزی و ارتباط اکولوژیک آنها با اقصی نقاط جهان در مقایسه با سایر اکوسیستم‌های آبی و خاکی از اهمیت زیستی بالایی برخوردار هستند و در این بین تالاب‌های آذربایجان‌شرقی به دلیل واقع شدن در مسیر مهاجرت شمال به جنوب پرندگان به ویژه پرندگان ساکن سیبری، نخستین ایستگاه برای پرندگان آبزی در کشور بوده و از این رو، حامل منبع غنی‌ای از تنوع جانوری هستند.
تالاب‌های آذربایجان‌شرقی به عنوان حلقه رابط زیستی بین شمال و جنوب، زیستگاه انواع نادری از پرندگان جهانی است که به عقیده کارشناسان محیط زیست، ارزش‌گذاری مادی آنها غیرممکن است.
مسئول دبیرخانه تالاب‌های آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه در استان ما تالاب‌های زیادی در شهرستان‌های هشترود، اهر، میانه و…وجود داشته است، می‌گوید: امروز بخشی از این تالاب‌ها به سد تبدیل شده‌اند و در مصارف کشاورزی و آب آشامیدنی از آنها استفاده می‌شود.
یدالله آذرهوا ادامه می‌دهد: با وجود این تعداد تالاب، تنها دو تالاب شاخص با عنوان «قوریگل» و «قره‌قشلاق» برای آذربایجان‌شرقی از اهمیت بالایی برخوردار است که در این بین تالاب «قوریگل» عضو کنوانسیون رامسر است.
وی با اشاره به ویژگی‌های تالاب قوریگل، تصریح می‌کند: ۹۲ گونه پرنده در این تالاب زندگی می‌کنند که تنها «چنگر نوک سرخ» متعلق به این منطقه است و سایر پرنده‌ها مثل گونه اردک سرسفید که هر سال به این تالاب می‌آید، مهاجر هستند؛ گونه شاخص تالاب «قوریگل» همین اردک سرسفید است که متاسفانه زیست آن در خطر است و در عین حال ۲۸۰ گونه گیاه شامل گونه‌های تالابی و مرتعی نیز در این تالاب وجود دارد.
کم آبی حیات تالاب‌ها را تهدید می‌کند
مسئول دبیرخانه تالاب‌های آذربایجان‌شرقی با اشاره به ویژگی‌های تالاب «قره‌قشلاق» می‌گوید: در این تالاب نیز ۱۵۳ گونه پرنده، ۱۶ گونه پستاندار، ۶ گونه خزنده و سه گونه دوزیست زندگی می‌کنند.
وی در پاسخ به اینکه در حال حاضر وضعیت تالاب‌های استان به چه صورت است و چه خطرات احتمالی حیات آنها را تهدید می‌کند، می‌گوید: تالاب‌ها در آخرین قسمت از زنجیره آبی اکوسیستم قرار دارند و از طرفی در کل دنیا اصلی‌ترین تهدید برای تالاب‌ها، خشکی و کم آبی است. تنها مشکلی که تالاب‌های ما را تهدید می‌کند مشکل کم آبی است که این مشکل در «قوریگل» با ترمیم کانال حل شده است. اگر دریاچه ارومیه احیا شود، تالاب «قره‌قشلاق» نیز احیا می‌شود.
این مقام مسئول در ارتباط با وضعیت تالاب «قره‌قشلاق» اضافه می‌کند: از آنجا که «قره‌قشلاق» در مجاورت با دریاچه ارومیه قرار گرفته است، همراه با وضعیت حاکم بر دریاچه، وضعیت این تالاب نیز دستخوش تغییراتی شده است. شاید تالاب «قره‌قشلاق» ۱۰ سال قبل، شاداب‌تر از امروز بود.
وی با بیان اینکه خوشبختانه در استان ما بحث تهدید تالاب‌ها توسط صنایع اندک است، ادامه می‌دهد: خط ریل کنار اتوبان پیامبر اکرم(ص) که در مجاورت تالاب قوریگل قرار گرفته، به عنوان تهدید برای این تالاب مطرح بوده که پیگیر رفع مشکل آن هستیم. در واقع تالاب‌های آذربایجان‌شرقی کارکرد خود را از دست نداده‌اند و با وجود تغییرات اکوسیستم، آسیبی آن چنان ندیده‌اند ولی هر تالاب نمودی از آن منطقه موجود است و اگر تالاب آسیب ببیند نشان می‌دهد در آن منطقه مشکلی وجود دارد.
تدوین برنامه گردشگری برای تالاب‌های آذربایجان‌شرقی
مسئول دبیرخانه تالاب‌های آذربایجان‌شرقی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برنامه‌ریزی برای طرح گردشگری در تالاب‌های استان می‌گوید: برنامه گردشگری تالاب‌ها در هر دو تالاب استان ما مطرح است. برای تالاب‌ها برنامه‌ای باید تدوین شود که این مورد در تالاب‌های ما شامل آیتم‌های مختلف از جمله سایت پرنده‌نگر در تالاب «قوری‌گول» بوده که هم اکنون ساختمان آن آماده و دوربین‌های آن نصب شده و تنها نیازمند برق‌رسانی برای اتمام کار است تا میزبان گردشگران باشد.
ولی تالاب‌های آذربایجان شرقی پهنه‌ای بیشتر از این دو تالاب برجسته و نام آشنا دارند. شهرستان هشترود در جنوب آذربایجان‌شرقی از نقاط اصلی تالاب‌خیز محسوب شده و ۳۰ درصد تالاب‌های استان را در خود جای داده است.
این تالاب که روح دلپذیری را به طبیعت شهرستان هشترود بخشیده، تالاب «ذولبین» است و یکی از سه تالاب محل زادآوری اردک سرسفید به عنوان گونه در حال انقراض در کشور همراه با تالاب‌های «قوریگل» و «یانیق»، شناخته می‌شود.وی ادامه می‌دهد: همچنین زیست و زادآوری اردک سرحنایی و اردک بلوطی به عنوان گونه‌های ارزشمند جانوری در تالاب «ذولبین»، حفاظت از آن را ضروری می‌سازد.
نبود قانون مشخص برای حفاظت از تالاب‌ها
اکبری با اشاره به اینکه نبود تعریف قانونی برای حفاظت از این تالاب کم نظیر موجب شده که گونه‌های جانوری موجود در آن در فصل‌های مجاز، مورد استفاده شکارچیان قرار بگیرد، تاکید می‌کند: این تالاب با وجود اهمیت راهبردی آن در حفظ گونه‌های در حال انقراض جانوری از نظر قانون‌مندی مناطق زیر مدیریت حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی، هیچ جایگاهی نداشته و جزو مناطق آزاد محسوب می‌شود.
در این بین مجید رحمانی، عضو هیئت مدیره گروه هم‌اندیشی تالابی کشور نیز موضوع حیات تالاب‌ها را تنها وابسته به دولت نخوانده و به نقش مردم نیز در این بین اشاره می‌کند.
رحمانی می‌گوید: شاید در نگاه نخست مردم با نوستالژی و یادآوری خاطرات خوش از تالاب‌های استان یاد کنند ولی متاسفانه همین مردم با اقدامات غیر اصولی خود باعث تخریب تالاب‌ها می‌شوند. مثلا مردم روستاهای اطراف تالاب «قوریگل»، با چاه‌هایی که در مسیر ایجاد می‌کنند موجب کم شدن آب می‌شوند و همین باعث می‌شود آب به تالاب نرسد.
این فعال زیست محیطی مشکل عدم آگاهی از سوی مردم را بسیار پر رنگ ارزیابی کرده و ادامه می‌دهد: در جایی که ادارات برای انجام هر اقدامی منتظر بودجه هستند، خود مردم باید با فرهنگ‌سازی اصولی و اصلاح رفتارهای زیست محیطی در حفظ تالاب‌ها تلاش کنند.
این عضو هیئت مدیره گروه هم اندیشی سازمان‌های غیردولتی کشور از اجرای طرح دیده‌بان تالاب در آینده‌ای نزدیک در آذربایجان‌شرقی خبر داده و می‌گوید: طی این طرح افرادی از بین جوامع محلی ساکن در منطقه انتخاب شده و آموزش داده می‌شوند و سپس از بین آنها یک نفر به عنوان دیده‌بان برای تالاب در نظر گرفته می‌شود.
وی تصریح می‌کند: این افراد می‌توانند از طرفی اطلاعات و آموزش‌های لازم را در اختیار مردم قرار دهند و از طرفی به اداره محیط زیست و سایر ارگان‌های مربوطه در تسهیل امور کمک کنند. اگر این موضوع خواست و مطالبه عمومی نباشد، متاسفانه مسئولان تنها با اولویت‌های خود پیش خواهند رفت.
بازگشت گونه‌های مهاجر با حفاظت از تالاب‌ها محقق می‌شود
رحمانی با تاکید بر اینکه مردم خود باید در این طرح مشارکت داشته باشند، می‌گوید: اگر بتوانیم تالاب‌ها را حفظ کنیم، ناخود آگاه گونه‌هایی که از منطقه کوچ کرده‌اند، بار دیگر باز می‌گردند.
این فعال زیست محیطی در پاسخ به سئوالی مبنی بر نقش خشک شدن دریاچه ارومیه در موقعیت تالاب «قره‌قشلاق»، یادآور می‌شود: برخلاف تصور عمومی، خشک شدن دریاچه باعث شده گونه‌های موجود در آن، به تالاب «قره‌قشلاق» بیایند و با تمرکز در آنجا موجب رونق این تالاب شوند.
عضو هیئت مدیره گروه هم‌اندیشی تالابی کشور به وضعیت هشدار دهنده در اطراف این تالاب نیز اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه برداشت‌های غیرمجاز از ورودی آب این منطقه، موتورهای غیرمجاز برداشت آب برای مصارف کشاورزی، حفر چاه‌ها و… موجب بروز آسیب‌های جبران ناپذیر در حاشیه این تالاب شده است.
با توجه به آنچه گفته شد، وضعیت تالاب‌های آذربایجان‌شرقی بر خلاف ظاهر آرام و حیات جاری در آنها، آن چنان که باید خوب نیست. مشکل خشک شدن دریاچه ارومیه و آسیب‌های متصاعد شده از آن آنقدری پر رنگ بوده که به جان تالاب‌ها نیز رخنه کرده است.
