به گزارش عصرتبریز، فرهنگ و میراث فرهنگی نقش مهمی در توسعه پایدار کشورها دارند. میراث فرهنگی در قالب بناهای تاریخی که ازگذشتگان ما به جا مانده اند نه تنها هویت هر کشور را شکل می دهند بلکه الگویی برای تمام نسل ها هستند که حفظ و صیانت از آنها امری ضروری است.
آثار تاریخی و فرهنگی با دو کارکرد متعارض یعنی حفاظت و استفاده روبه‌رو هستند. از این نظر موضوع چگونگی استفاده از میراث فرهنگی به یکی از مباحث و مسائل مهم در عرصه برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای تبدیل شده است. در این راستا رویکرد «توسعه شهری پایدار» مناسب‌ترین رویکردی است که می‌تواند میان حفاظت و استفاده از میراث فرهنگی تعامل و تعادل برقرار سازد. این در حالی است که رویکرد نوین در شهرسازی معاصر جهان با نوعی بازاندیشی در مفهوم میراث فرهنگی به عنوان «ثروت ملی» و عنصر «هویت جمعی» همراه است.
عصر کنونی را می توان عصر گردشگری و صنایع وابسته نامگذاری کرد. چرا که صنعت توریسم به عنوان سومین صنعت حال حاضر دنیا پس از نفت و خودرو، به مرور می رود تا در سال هایی نه چندان دور به عنوان امپراتور صنعت در صدر صنایع جهان قرار گیرد.
صاحبنظران گردشگری در دنیا، چهار فضای کلی مبتنی بر فضاهای روستایی، کوهستانی، ساحلی و شهری را برای این صنعت تبیین کرده‌ا‌ند و به نظر می رسد که سرآمد انواع این گردشگری‌ها و پر مشتری ترین آنها گردشگری شهری باشد. به عبارت بهتر مسافرت‌های شهری پله اول توسعه گردشگری بوده و ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب، بازسازی فضاهای ظاهراً متروک به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور اکنون بسیاری از شهرها با پی بردن به آثار پایدار توسعه گردشگری، درصددند تا از ویژگی‌ها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند.
از این منظر، تاثیر گردشگری بر کالبد فضاهای شهری در دو تقسیم بندی کلی قابل مطالعه است:
– گردشگری، ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب
– گردشگری و احیای مجدد هویت بومی.
این فضاها چهار ویژگی قابل قبول و متداول شهرها که شامل تراکم زیاد فیزیکی ساختار ، مردم و نقش‌ها و گوناگونی فرهنگی _اجتماعی ، چند نقش گرایی اقتصادی و مرکزیت عینی در شبکه داخل شهری و منطقه ای بوده، را در بر گرفته و در یک نظام هماهنگ، سیمای روشنی مبنی بر توسعه پایدار شهری با محوریت میراث فرهنگی و گردشگری را نمایان می‌سازد. طوری که آثار این رخدادها در کنشگری دوسویه گردشگرـ میزبان نماد می یابد.
یکی از محورهای توسعه شهری پایدار ایجاد پیوند و تعامل میان ارزشهای تاریخی و فرهنگی با توسعه ی کالبدی- فضایی است که در ایران هنوز جایگاه شایسته خود را پیدا نکرده است. تحقق این هدف مهم نیز به عواملی چون مفهوم سازی و تدوین یک نگرش راهبردی در زمینه میراث فرهنگی، نهاد سازی در زمینه ایجاد تشکیلات و قوانین مناسب با نیازهای جدید و ترویج و آموزش همگانی و تقویت مشارکت عمومی و تشکلهای مردمی نیاز دارد. شاید بتوان گفت که گردشگری به خصوص گردشگری شهری به گونه ای تمام فعالیتهای فراغتی دیگر را باخود همراه دارد و بدین سبب برنامه ریزی و مدیریت گردشگری از امور حساس و پیچیده و چند وجهی است که توجه ویژه مدیران شهری را می طلبد.
گردشگری شهری بخش جدایی ناپذیر از خدمات شهری مورد نیاز شهروندان دائم و غیر دائم شهری را تشکیل می دهد و براین اساس، درحیطه وظایف برنامه ریزی و مدیریت شهری واقع می شود. از سوی دیگر گردشگری شهری با ارزش های محیط طبیعی و میراث فرهنگی و تاریخی هر شهر دارای ارتباط تنگاتنگی است که از این منظر توجه به استقلال به این امر در طرح های توسعه و عمران شهری ضروری می نماید.
با توجه به آنچه تاکنون بدان اشاره شد، پرسش مهم و اساسی این است که چگونه می توان آثار تاریخی و میراث فرهنگی را در متن برنامه های توسعه و عمران شهری و منطقه ای به کار گرفت؟ به نحوی که به جای ایفای نقش میراث بتوانند به عنوان منبعی توسعه آور، زنده و هویت بخش با زندگی واقعی و جاری مردم عجین شوند؟
شناسایی محورهای گردشگری چون خیابان‌های قدیمی، محوطه های تاریخی درون شهری و تبدیل آنها به محورهای پیاده یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده برای ارتقای گردشگری شهری در شهرها است، ساماندهی بناهای تاریخی به ویژه آن دسته از بناهایی که واجد ارزشهای تاریخی و فرهنگی شاخص هستند به خانه‌های فرهنگی و محلی برای دیدار علاقه‌مندان و استفاده مطلوب در زمان فراغت شهروندان از موارد اجرایی این طرح است.
به تبع این گونه طرح ها، شهر تبریز نیز با توجه به موقعیت مناسب زیست محیطی و راهبردی که از دیرباز داشته، مورد توجه جمعیت های انسانی بوده و پراکندگی زیاد آثار باستانی همانند بازار تبریز، ارک تبریز و مسجد کبود و… جزیی از اموال یا ثروت های فرهنگی محسوب می گردند که مدیران شهری می توانند از آن ها در جهت توسعه پایدار شهری و صنعت گردشگری همانگونه که در بالا به آن اشاره گردید هم سود برند و هم در حفظ و نگهداری و معرفی ثروت های محلی خود نیز کوشا باشند.
به قلم: دکتر محمد کلامی؛ استاد دانشگاه و دانش آموخته اقتصاد شهری
