جولان آلودگی درحاشیه تلخه رود/فاضلاب شهرجاری درمتن زندگی شهروندان

عصر تبریز: روزانه به‌طور متوسط بیش از ۱۶۰ هزار لیتر انواع فاضلاب خانگی آلوده بدون رعایت حداقل اصول بهداشتی و زیست‌محیطی در حاشیه شهر تبریز و درون «تلخه رود» تخلیه می‌شود.

به گزارش مهر، ترافیک و تردد ماشین های لجن کش حوالی سه راهی فرودگاه و جاده سنتو تبریز توجه ام را جلب می کند، به دنبال یکی از آنها راهی می شوم، راننده به سمت جاده ای خاکی تغییر مسیر می دهد، هر متری که در جاده به پیش می روم، حجم تردد ماشین های لجن کش بیشتر می شود.

تنها چند قدم با تلخه رود فاصله داریم، یک سمت جاده کارگاه هایی قرار دارند که به طور عمده به تولید سیمان و بتن مشغول هستند و آن طرف تلخه رود هم رنگ سبز زمین های مملو از سیفی و سبزیجات توجه مرا جلب می کند و تعجم را بیش از پیش چرا که همزمان با رصد تمام این مناظر، بوی زننده ای خاطرم را می آزارد که رفته رفته بیشتر و بیشتر هم می شود.

کمتر از دو کیلومتر در جاده به پیش رفته ام که ناگهان راننده لجن کش به سمت چپ جاده یا به عبارت درست تر به سمت تلخه رود منحرف می شود، کنار کانال کوچک بتنی که عملا در بستر تلخه رود قرار دارد توقف می کند و تمام محتویات تانکر چهار هزار لیتری اش را همان جا تخلیه می کند، تمام فاضلاب ها توسط کانال کوچکی وارد تلخه رود می شود و کم کم دیگر لجن کش ها هم از راه می رسند و به نوبت تانکر هایشان را تخلیه می کنند.

بوی تعفن تمام منطقه را پر کرده، سگ های ولگردی را می بینم که درون آن کانال پرسه می زنند، فاضلاب راه خود را در پیچ و خم آن کانال باریک به طرف رودخانه باز می کند، تلخه رود به یکباره مملو از فاضلاب چرکین و سیاه رنگ می شود و چشمان من هم گرد.

رانندگانی که در صورت عدم تخلیه فاضلاب در حاشیه تلخه رود نانشان آجر می شود!

با یکی از راننده ها سر صحبت را باز می کنم، می گوید نامش بهروز است و ۱۲ سالی می شود که مشغول این کار است: تخلیه فاضلاب در تلخه رود!

به گفته بهروز روزانه پنج یا شش بار برای تخلیه تانکرش به اینجا می آید و ادامه می دهد: حدود ۸۰ ماشین لجن کش در بخش هایی از شهر که سیتم فاضلاب خانگی ندارند سرویس دهی می کنند و تلخه رود مأمن تخلیه این فاضلاب های بی صاحب و بی سامان شهری است.

با بهروز که صحبت می کنم، راننده دیگری به ما نزدیک می شود، سن سال و اطلاعاتش از بقیه بیشتر است، حامد می گوید که خودش و چند نفر از بستگانش سال های سال است که ماشین لجن کش دارند و از مشکلاتشان می گوید.

می پرسم چرا این محل را انتخاب کرده اید که در جواب می گوید یکی از اصلی ترین گرفتاری هایمان همین تغییر مکان های متوالی بوده و در طول این سال ها هرچند وقت یکبار ناچار به تغییر محل تخلیه فاضلاب های جمع آوری شده از سطح شهر می شویم.

حامد این گونه ادامه می دهد: تا چند سال قبل کنار کارخانه شیر پگاه فاضلاب ها را تخلیه می کردیم که مسولان گفتند شاکی زیاد است و بوی بد فاضلاب تمام منطقه را پر کرده و حدود پنج سال پیش افرادی که خود را نمایندگان استانداری و فرمانداری و شهرداری معرفی کردند، مکان فعلی را انتخاب و تهدید کردند اگر سرپیچی کنیم ماشینمان را می خوابانند.

از رانندگان خداحافظی می کنم و در امتداد تلخه رود به پیش می روم، ناگهان متوجه لوله های قطور پلاستیکی می شوم که یک سرشان در مزارع است و طرف دیگرشان درون رودخانه و توسط پمپ های بزرگ آب های آلوده و فاضلاب ها را به درون مزارع سیفی و سبزیجات منتقل می کنند، نمی توانم آنچه را که می بینم، باور کنم، یعنی اینها همان سبزی و سیفی جات به اصطلاح محلی هستند که برای خریدشان هر روز با شوق و ذوق راهی بازار می شوم!

برای روشن تر شدن میزان آلودگی ها کارشناس بهداشت محیط شبکه بهداشت تبریز را به محل دعوت می کنم و از او درباره خطرات احتمالی این اقدام می پرسم و حسین جوانپور می گوید: این محل به لحاظ تخلیه فاضلاب های خانگی خاستگاه انواع میکروب ها و انگل های بیماری زاست و با راهیابی این آلودگی ها به درون رودخانه احتمال گسترش آنها صد چندان می شود.

این کارشناس بهداشت محیط ادامه می دهد: بیماری هایی همچون حصبه، وبا، سل، هپاتیت ب و انواع ناراحتی های پوستی و چشمی می توانند به واسطه این فاضلاب ها منتقل و در سطوح بالاتر و در قالب اپیدمی سلامت شهروندان و ساکنان اطراف رودخانه را تهدید کند.

از او درباره نگرانی دیگرم یعنی سلامت محصولات باغی و سیفی و سبزی های اطراف رود خانه می پرسم که در پاسخ می گوید: احتمال آلوده شدن این محصولات به تخم انگل ها و میکروب ها بسیار زیاد است بنابراین اگر این محصولات قبل از مصرف به شکل اصولی گند زدایی و میکرب زدایی نشوند، قطعا عامل بیماری خواهند شد.

تخلیه فاضلاب در تلخه رود علاوه بر زمین های زراعی، اکوسیستم نیمه جان دریاچه ارومیه را نیز تهدید می کند

تصمیم می گیرم با رئیساداره نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان نیز به محل تخلیه این فاضلاب ها بروم، شاهین رحیم اوغلو در این همراهی با من می گوید: طبق نتایج آزمایشات این منطقه آلوده ترین مکان در تلخه رود است چرا که شاخص های سنجش میزان آلایندگی مطرح در بحث فاضلاب ها همچون BOD و COD در این محل بسیار بالاتر از حد استاندارد است.

این کارشناس محیط زیست ادامه می دهد: این اقدام غلط ترین شیوه برای دفع فاضلاب است چرا که در نتیجه این اقدام نه تنها اکو سیستم رودخانه ای از بین می رود بلکه با انتقال آلودگی ها توسط تلخه رود به زمین های پایین دست و در نهایت به دریاچه ارومیه اکوسیستم آنها نیز به خطر می افتد.

وی در پاسخ به این سوالم که چه کسی جوابگوست و چه اقدامی برای اصلاح وضع موجود صورت گرفته نیز می گوید: متاسفانه هیچ اقدامی برای حل مشکل انجام نشده و ادامه می دهد اداره کل حفاظت محیط زیست استان به تنهایی نمی تواند مشکل را رفع کند و باید تمامی دستگاه های اجرایی همچون استانداری، فرمانداری، آب و فاضلاب، آب منطقه ای، شبکه بهداشت و جهاد کشاورزی برای حل مشکل ورود کنند چرا که سلامت همه در خطر است.

شرایط مناسب برای ادامه حیاط آرتمیای دریاچه ارومیه وجود ندارد

با نماینده ستاد احیای دریاچه ی ارومیه در استان نیز که هم کلام می شوم و از این نگرانی با وی می گویم، از وضع پیش آمده ابراز تاسف می کند و می افزاید: یکی از مصوبات ستاد احیای دریاچه ی ارومیه فراهم کردن شرایط مناسب برای ادامه حیاط آرتمیای دریاچه است.

خلیل ساعی ادامه می دهد: با راهیابی این فاضلاب ها به پیکره دریاچه و در نتیجه آلوده شدن زیست بوم منطقه تمامی تلاش ها برای احیای دریاچه با چالش های جدی مواجه می شود.

ساعی در ادامه خاطر نشان می کند: یکی دیگر از مصوبات ستاد احیای دریاچه انتقال فاضلاب تصفیه شده از طریق تلخه رود است و راهی شدن این فاضلاب آلوده و تصفیه نشده به هیچ وجه مورد قبول ما نیست.

کارگروهی استانی برای چاره اندیشی موضوع تشکیل می شود

برای یافتن جوابی قانع کننده به سازمان ها و ادارات مختلف مسوول در این خصوص سر می زنم اما جوابی که معمولا می شنوم یک جمله است: «در حوزه عملکرد ما نیست» و در بلاتکلیفی پاسخ سووالاتم بودم که چهارمین جلسه کمیته پیشگیری از وقوع جرم علیه محیط زیست استان برقرار شد و من هم خود را به این جلسه رساندم تا شاید گرهی از سووالات ذهنی ام باز شود و پس از کش و قوس فراوان برای پیدا کردن نهادی پاسخ گو و راه حلی جامع سرانجام یکی از مصوبات این جلسه می شود: «ساماندهی فاضلاب های خانگی و جلوگیری از ورودشان به تلخه رود».

معاون پشگیری از وقوع جرم دادگستری آذربایجان شرقی در این خصوص می گوید: از آنجایی که هرگونه تهدید علیه محیط زیست و سلامت عمومی طبق قانون مجازات های اسلامی وصف کیفری و جنبه ی مجرمانه دارد، لذا از بابت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان در این مسئله ورود کرده است.

مسعودی فر می گوید: برابر نظر اعضای این کمیته مقرر شده تا کارشناسانی متشکل از اداره کل حفاظت محیط زیست، شبکه بهداشت، آب و فاضلاب و آب منطقه ای آذربایجان شرقی با تشکیل کارگروهی برای حل ریشه ای موضوع چاره اندیشی کنند اما تا آن زمان مکان موقت و مطمئنی برای تخلیه لجن کش ها در نظر بگیرند تا وضعیت موجود وخیم تر نشود و من هم بعد از ترک جلسه کمی دلگرم می شوم که شاید قانون و یا به عبارت خودمانی تر اجبار دادگستری بتواند موثر واقع شود.

نظر تمامی کارشناسانی که در تهیه این گزارش سهیم بودند این بود که برای حل ریشه ای و همه جانبه این مشکل می بایست تکمیل شبکه فاضلاب شهری در دستور کار قرار گیرد اما در حال حاضر که بیش از یک سوم شهر تبریز فاقد سیستم فاضلاب خانگی ست و با نگاهی به کارنامه شرکت آب و فاضلاب که در طول یک سال گذشته کمتر از پنج درصد مناطق فاقد شبکه دفع فاضلاب را تحت پوشش قرار داده، نمی توانم به حل این موضوع چندان امید وار شوم.

دیگر راهکار پیشنهادی کارشناسان در کوتاه مدت این بود که می توان با ایجاد حوضچه هایی به دور از حریم رودخانه و در فاصله ای امن از حریم شهری و نیز تجهیز حوضچه ها به فیلتر های زیستی و لاگونی تا حد زیادی از گسترش آلودگی ها جلوگیری کرد اما تا آن روز همچنان شاهد فعالیت لجن کش ها و تخلیه روزانه ۱۶۰ تن انواع فاضلاب آلوده به تلخه رود و به تبع آن به مخاطره افتادن سلامت عمومی شهروندان، آلوده شدن محصولات سیفی و سبزی زمین های اطراف و همینطور دریاچه ارومیه خواهم بود.

متاسفانه روزانه به طور متوسط بیش از ۱۶۰ هزار لیتر انواع فاضلاب خانگی آلوده بدون رعایت حداقل اصول بهداشتی و زیست محیطی در حاشیه شهر تبریز و درون تلخه رود تخلیه می شود، اقدام نادرستی که تبعات آن به مراتب فراتر از تهدید سلامت شهروندان تبریزی و ساکنان مناطق پایین دست رودخانه است با این حال مسولان به جای پیدا کردن راهکاری مناسب، سعی در مقصر جلوه دادن یکدیگر دارند و من هم از آن روز که حال ناخوش تلخه رود و فاجعه ای را که در زمین های سیفی و سبزیجات حاشیه آن به اسم آبیاری اتفاق می افتد، دیده ام، وقتی همسرم می گوید: «وقت کردی، کمی سبزی خوردن برای شام بگیر»، تنها تصویری که در ذهنم شکل می گیرد، خیل کامیون های تخلیه فاضلابی است که هنگام برگشت از آن جاده خاکی حاشیه تلخه رود، صف بسته بودند تا به نوبت فاضلاب های حاشیه شهر را در متن زندگی شهروندان تبریزی جاری کنند.

گزارش: ابوالفضل کیانی