عصرتبریز – پویا خوش پیمان: وان دایک استاد دپارتمان مطالعات ارتباطات در دانشگاه تونت (١٩٩٩)، تحول جدید در حوزه ارتباطات را انقلاب رسانه‌ای خوانده و دو صفت مهم تعاملی و دیجیتالی شدن را برای آن برشمرده است.
او همچنین در کتاب «جامعه شبکه‌ای» به شیوه‌ای یادآور فوکو در بحث رابطه بین دانش و قدرت بر این باور است که «اطلاعات قدرت است».
این دو ویژگی فضای مجازی، ضمن تمایز میان رسانه‌های سنتی و مدرن، تحولاتی را در حوزه نظریه‌های ارتباط جمعی ایجاد کرد، که از جمله آن، تحول در مفهوم برجسته‌سازی و دروازبانی خبر است.
نظریه برجسته‌سازی می‌گوید گرچه نمی‌توان به مردم گفت چگونه فکر کنند، اما می‌توان به آنان گفت درباره چه (موضوع‌هایی) بیندیشند.
سورین و تانکارد (٢٠٠١) معتقدند فضای مجازی این امکان را به وجود آورده است تا هرکس بتواند یک ناشر باشد،شواهد نیز نشان می‌دهد، مردم مایلند آنچه را که برایشان مهم است، مطرح و بدین گونه موضع خود را نسبت به آن، ابراز کنند.
با توجه به فراگیر شدن نسل جدید پیام‌رسان‌های ارتباطی و ضریب نفوذ بالای آنها در میان کاربران فضای مجازی، شرکت‌های سازنده و ارائه‌دهنده این پیام‌رسان‌ها با استفاده از اطلاعات بدست آمده از جمیع کاربران یک جامعه و تحلیل آن به سلایق کاربران پی برده و برنامه‌ریزی‌های لازم در خصوص دسترسی به بازار هدف را انجام می‌دهند. علاوه بر آن شرکت‌های میزبان با فروش برخی از اطلاعات کاربران به بنگاه‌های جاسوسی سود کلانی به جیب می‌زنند!
علاوه بر این اربابان رسانه تلاش می‌کنند با دروازه‌بانی خبر به انتخاب، چینش و برجسته‌سازی رخدادهایی اصرار بورزند که از نظر آنان مهم و طرح آن، متضمن حفظ منافع و مواضع خودشان است.
با توجه به تغییر ماهیت رویکرد دشمنان نظام جمهوری اسلامی از جنگ نظامی به جنگ نرم و استفاده از برنامه‌های نرم‌افزاری در فضای مجازی، اختلاف‌افکنی بین گروه‌های مختلف قومی و اجتماعی ایران در رأس برنامه‌های آنان قرار دارد تا از این طریق امنیت جامعه ایرانی را به خطر بیندازند.
در ادامه به برخی از تحرکات مشکوک در فضای مجازی اشاره خواهیم کرد. اقداماتی که در راستای تفرقه‌افکنی و ایجاد تشنج در فضای مجازی ایران در راستای اهداف برخی دشمنان منطقه‌ای از طریق برجسته‌سازی و دروازه‌بانی برخی اخبار صورت گرفته است.
بررسی خبرنگار عصر حاکی از آن است که تعدادی از کاربران صفحات اینستاگرامی پیج های ورزشی تراکتورسازی و پرسپولیس و حتی برخی صفحات اینستاگرامی آذربایجان‌شرقی و حتی سایر استان‌ها متعلق به کاربرانی از عربستان سعودی است.
مشاهده چندین پیچ ورزشی متعلق به تراکتورسازی حاکی از عضویت درصدی از کاربران سعودی (عمدتا شهر ریاض) است.
ادمین یکی از پیج های ورزشی تراکتورسازی به خبرنگار عصر می‌گوید: پیج ما نزدیک به ۹۰ کا عضو دارد که حدودا نزدیک به ۳ درصد آن متعلق به کاربران ریاض است.
گفتوگو با چند ادمین صفحات اینستاگرامی خبری تبریز نیز نشان‌دهنده عضویت ۲ درصدی کاربرانی از ریاض است.
این موضوع حتی صدای رضا رشیدپور مجری حالا خورشید را نیز درآورد. او با انتشار پستی در اینستاگرام خود نوشت: ۲ درصد از دنبال‌کنندگان صفحه من در اینستاگرام اهل و یا ساکن ریاض هستند. یعنی چیزی حدود ۱۶ هزار نفر. بسیاری از دوستان هنرمند هم وضعیت مشابهی دارند. به دلیل ناسازگاری وی. پی. ان با اینستاگرام بعید است که علت اصلی، استفاده از فیلترشکن باشد.
رشیدپور در ادامه با طرح سوالی در این باره نوشته است: با توجه به حجم قابل توجه بی‌اخلاق، فحاشی و اختلاف‌افکنی بین مردم و چهره‌های اجتماعی و ….در فضای مجازی تحلیل شما چیست؟
به نظر می‌رسد این کاربران با عضویت در صفحات اینستاگرامی حساس و پرمخاطب اقدام به انتشار مطالب تفرقه‌افکنانه و توهین‌آمیز می‌نمایند. فحاشی‌هایی علیه طرفداران تیم مقابل انتشار می‌کنند و به مسائل قومی دامن می‌زنند.
این موضوع حتی در صفحات شخصی بازیگران و چهره‌های شاخص نیز مشاهده شده است. همچنین بارها دیده شده برخی از بازیگران و چهره‌های شاخص تحت فشار کاربران و فالورهای خود مجبور به موضع‌گیری در خصوص یک حادثه و یا رویدادی در کشور شده‌اند.
پیشتر آناهیتا همتی بازیگر سینما و تلویزیون در اینستاگرام خود از اعدام یکی از اعضای گروهک تروریستی کومله ابراز ناراحتی کرده بود که با واکنش منفی کاربران شبکه‌های مجازی مواجه شد و سپس از انتشار متن جنجالی‌اش عذر‌خواهی و مخالفت خود را با اقدامات تروریستی اعلام کرد.
قبل از این هم مهناز افشار، بازیگر سینما، در توئیتی در واکنش به تجمعات اعتراض‌آمیز دی ماه نوشته بود: «جواب صدای اعتراضشان، باتوم و گاز اشک‌آور نیست.»
بیشترین حامیان داعش در فضای مجازی کاربران سعودی هستند. اندیشکده مطرح آمریکایی «بروکینگز» به تازگی گزارشی منتشر کرده بود که نشان می‌داد کاربران عربستانی بزرگترین حامیان و دنبال‌کنندگان داعش در فضای مجازی هستند.
این گزارش نشان می‌دهد که ۲۸ درصد دنبال‌کنندگان توئیتری داعش را اعضای این گروه که در مناطق سوریه و عراق مستقر هستند، تشکیل می‌دهند اما بزرگترین تعداد حامیان این گروه تروریستی در میان کشورها به عربستان سعودی تعلق دارد، این در حالی است که آمار دنبال‌کنندگان داعش از سایر کشورها همگی زیر ۶ درصد قرار دارند.
موضوع ناپدید شدن جمال خاشقجی خبرنگار سعودی منتقد بن سلمان که چندی پیش در رسانه‌ها مطرح شده بود، در ماه‌های اخیر با کشف شواهدی از قتل وی در سفارت عربستان در ترکیه، این موضوع هر لحظه در فضای مجازی داغ‌تر شد.
عربستان در این راستا برای بهره‌گیری از ظرفیت فضای مجازی خود سعی کرد با ترند هشتگ‌های مختلف در توئیتر توجه جهانیان را به خود جلب کرده و بخشی از چهره تخریب شده خود در فضای مجازی را ترمیم کند.
با نگاهی اجمالی به توئیت‌های این موج می‌توان حدس زد عامل اصلی راه‌یابی هشتگ #کلنا_ثقه_فی_محمد_بن_سلمان (ما به بن سلمان اعتماد داریم) به لیست ترندهای جهانی توئیتر استفاده از کاربران با ماهیت رباتیک بوده است.
علاوه بر مطالب ذکر شده همزمان با حوادث دی ماه ایران؛ هشتگ #یحدث_الان_فی_ایران، ترند جهانی توئیتر شد؛در آخرین بررسی‌ها مشخص شد همچنان تعداد زیادی از توییت‌های منتشر شده از عربستان سعودی است.
به نظر می‌رسد دست‌هایی مانند «مرکز جهانی مبارزه با افراط‌گرایی» عربستان پشت پرده چنین اتفاق هایی باشد،این مرکز در سال ۲۰۱۷ و با حضور ترامپ و بن سلمان در ریاض تحت عنوان «مرکز جهانی مبارزه با افراط‌گرایی» یا همان «مرکز اعتدال» افتتاح شد.
روزنامه الشرق الاوسط در این باره نوشت: هدف اصلی از ایجاد این مرکز مقابله با رواج گرایش‌های افراطی ایدئولوژیکی و حمایت از تحکیم اصول اسلامی میانه‌رو در جهان است.
سایت رسمی این مرکز در معرفی آن نوشته است: «مرکز جهانی مبارزه با افراط‌گرایی» یک مرکز جهانی است که با هدف تقویت اطمینان ملت‌ها و دولت‌ها در مبارزه با دشمنان انسانیت، ایدئولوژی‌های افراطی و در توسعه، بسط اعتدال، مدرنیته و بهبود صلح جهانی فعالیت می‌کند.
همچنین این مرکز بنا به ادعای مسوولان عربستانی به صورت تخصصی در سه حوزه فعالیت می‌کند که بیشتر به دنیای فناوری اطلاعات و تحلیل و داده کاوی مرتبط می‌باشد.
۱- متشکل از تیم‌های پژوهشگر چند رشته‌ای که در حوزه تحلیل کلان داده(big data) فعالیت می‌کنند.
این پژوهشگران که در حوزه‌های ژئوپلیتیکی، اجتماعی و تاریخ سر رشته دارند؛ با استفاده از ابزارهای مخصوصی ضمن تحلیل داده‌ها، شناخت بیشتری از گروه‌های افراطی به دست می‌آورند.
۲- تولید و به کارگیری ابزارهای نرم‌افزاری جدید برای شناسایی، نظارت، دسته‌بندی و تحلیل محتوای گروه‌های افراطی صرفا در ۶ ثانیه با دقت ۸۰ درصد در شناسایی محتوا.
۳- شناسایی شبکه‌ها و محل ارتباطات گروه‌های افراطی با مدل‌های آماری پیشرفته.
اطلاعات دقیقی از الگوریتم‌ها و روش‌های این مرکز در دسترس نیست.
گفته شده این مرکز نزدیک به ۱۰ هزار نفر کارمند استخدام کرده است که هر کارمند این مرکز دارای بیش از ۱۰۰ اکانت در شبکه‌های اجتماعی است!
هم اکنون گمانه‌زنی‌‌های مختلفی در خصوص این مرکز وجود دارد. برخی از کارشناسان همچون Bob Baer، تحلیلگر امنیتی و اطلاعاتی شبکه CNN معتقدند که عربستان سعودی سرمایه‌گذاری زیادی بر روی توسعه تکنولوژی این مرکز نموده است و این سیستم مشابه سیستم‌های استفاده شده توسط CIA، FBI و NSA، احتمالا از عملکرد مناسبی برخوردار خواهد بود.
در عین حال برخی دیگر از کارشناسان نظیر تارک فهمی، استاد علوم سیاسی در گفت‌وگوی خود با خبرگزاری Daily NEWS مصر بر این نکته اشاره دارد که هنوز هیچ‌گونه اطلاعات دقیقی در خصوص مکانیزم عملیاتی این مرکز منتشر نشده است و معتقد است که این مرکز مشابه بسیاری از مراکز دیگری که با همین هدف ایجاد شده‌اند، دستاورد چندانی نخواهد داشت.
کارشناس فضای مجازی و مسوول یک شرکت پایشگر فضای مجازی در ایران به خبرنگار عصر می‌گوید: عربستان سعودی با راه‌اندازی این مرکز در حقیقت جنگ سایبری علیه ایران را شروع کرده است.
او در توضیح بیشتر گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد برخی از سلبریتی‌ها تحت تاثیر کاربران و فالورهایشان در مقاطعی خاص اقدام به موضع‌گیری علیه نظام می‌کنند.
این کارشناس فضای مجازی حوادث دی ماه و اعتراض‌های مردمی را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: در اغتشاشات دی‌ماه ۹۶ نیز عربستان از ظرفیت این مرکز برای جهت دادن به ناآرامی‌ها استفاده کرد و کاربران فضای مجازی عربستان در ترند کردن این حوادث در توئیتر و اینستاگرام نقش بسزایی داشتند.
عضو شورای عالی فضای مجازی کشور نیز با بیان اینکه امروز یکی از پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه، مرکز سایبری در عربستان است، می‌گوید: بخش زیادی از ناآرامی‌های داخلی از پیام‌های رهگیری شده از همین مرکز و مراکز مشابه است.
عزت الله ضرغامی تصریح می‌کند: آنها در این زمینه بسیار فعال هستند، شایعه می‌سازند و بهترین موفقیت‌ها را زیرسوال می‌برند.
به اذعان کارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات، دانش از طریق تحلیل شبکه‌های اجتماعی و کلان داده خطرناک‌تر از هر سلاحی است. شناخت جهان، پیش نیاز هر گونه تصمیمی در دنیای امروز است.
جنگ نرم در فضای مجازی علیه ایران در جریان است، دشمنان فضای مجازی را بهترین بستر برای پیشبرد اهداف خود بر برگزیده‌اند و این دنیای به ظاهر مجازی را، ابزاری برای تحقق خواسته‌هایشان در جهان واقعی می‌دانند. حال باید پرسید در روزهایی که دشمنان ایران به دنبال استخراج دانش از فضای مجازی برای پیشبرد اهداف خود هستند، ما باید چه کنیم؟
