هواشناسی وضعیت جوی هوا و حجم بارش‌های خرداد ماه را با استفاده از دستگاه‌های پیش‌بینی به موقع به دستگاه‌های متولی ابلاغ کرده و هشدار داده بود اما مسئولان بی‌اعتنا و سهل‌انگارانه کاری نکردند و نتیجه این شد که دیدیم.
هواشناسی وضعیت جوی هوا و حجم بارش‌های خرداد ماه را با استفاده از دستگاه‌های پیش‌بینی به موقع به دستگاه‌های متولی ابلاغ کرده و هشدار داده بود اما مسئولان بی‌اعتنا و سهل‌انگارانه کاری نکردند و نتیجه این شد که دیدیم.
در جریان بارش‌های سنگین و طغیان سیلاب‌ها در شهرستان شبستر که در ۵۰ سال گذشته و حتی به اقرار شهردار وایقان در ۷۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده، ورود سیلاب به برخی از شهرهای منطقه شبستر و به خصوص شهرهای شبستر، کوزه‌کنان و وایقان در اثر بارش‌های اخیر موجب شد ستاد بحران این شهرستان را فعال‌تر کرده و حتی برخی از اعضای ستاد بحران استان را پای کار بکشاند. مدیریتی که باید ضمن جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، آسیب‌های وارده به زیرساخت‌ها، بخش کشاورزی و … را ارزیابی تا در تصمیم‌گیری کلان راهگشا باشد.
برای مدیریت بحران این شهرستان خرداد ماه، ماه ویژه‌ای بود. زیرا با وقوع پدیده ال‌نینو شاهد بروز سیلاب در منطقه بودیم.
دغدغه و نگرانی‌هایی که با اتمام بارش‌های فعلی، مسئولان امر باید ضمن آسیب شناسی صدمات به بخش کشاورزی و زیرساخت‌های شهری تدابیر ویژه در جلوگیری از اتفاقات مشابه به عمل آید.
آماده‌باش کامل همه دستگاه‌ها و نیروهای امدادی، پیش‌بینی‌های لازم برای اتفاقات غیرمترقبه و اندیشیدن تمهیدات لازم برای مدیریت هرگونه رویداد احتمالی بخشی از این پازل مدیریت بحران به شمار می‌آید.
سیلابی که اواخر خرداد ماه سال جاری بدنبال بارش‌های سیل آسا به وقوع پیوست، اغلب نقاط شهرستان شبستر را تحت تاثیر قرار داد و با وجود امکانات پیشگیرانه، خسارات مالی نیز در پی داشت.
این بار دستگاه‌های متولی از جمله مدیریت بحران و کارگروه‌های زیرمجموعه آن با آمادگی کامل به مقابله با این بحران طبیعی پرداختند اما همچنان وجود برخی اشکالات ریشه‌ای موجود در سیستم اجرایی، منطقه را دچار خسارات فراوانی کرد.
وقوع سیلاب، هشدار داده شده بود
نکته حائز اهمیت این است که مدیریت بحران قبلا مسیرهایی را که احتمال ورود سیلاب در آن وجود داشت را شناسایی و به مردم نیز اطلاع رسانی به موقع داده بود تا مردم از آمادگی کافی برخوردار باشند و خسارت‌های وارده را به حداقل برساند.
به نظر می‌رسد هواشناسی وضعیت جوی هوا و حجم بارش‌های خرداد ماه را با استفاده از دستگاه‌های پیش‌بینی به موقع پیش‌بینی و به دستگاه‌های متولی ابلاغ کرده و حتی هشدارهای لازم را به آن دستگاه‌ها داده بود.
با توجه به اینکه به طور ۱۰۰ درصد نمی‌توانیم با بلایای طبیعت مقابله کنیم، ولی وضعیت سیلاب‌ها با مدیریت به موقع به خوبی کنترل می‌شد و آمارهای موجود گویای همین موضوع است، یعنی می‌توانستیم با هماهنگی و مدیریت به موقع خسارات مالی و جانی را کاهش دهیم.
اغلب جاده‌ها و مسیل‌ها، از جمله جاده شبستر ـ کوزه‌کنان و شبستر ـ وایقان در شهرستان دچار خسارت جدی شدند، در بسترسازی جاده‌ها با مشکلات جدی مواجه هستیم، جاده‌ها بسیار آسیب پذیرند و زیرساخت‌های ضعیفی دارند. از آنجا که حوادث قهری و طبیعی با توسعه پایدار رابطه دارد، مسئولان ذیربط باید مجاب شوند تا به سمت بسترسازی مسیل‌ها و جاده‌ها گام بردارند.
الزام لایروبی رودخانه‌ها و انهار
اگر از قبل آمادگی لازم وجود داشت و پارامترهای مهمی همچون لایروبی رودخانه‌ها و انهار در مناطق تحت تاثیر سیل انجام می‌شد، نقاط آسیب‌پذیر از خسارت‌های بیشتر مصون می‌ماندند.
درست است که سدها برای ما با ارزش هستند اما از آنها مهم‌تر، پایدارتر و قابل اطمینان‌تر منابع آبی زیر زمینی است و خوب بود که آب ناشی از این سیلاب‌ها را که در سرشاخه‌ها شدت و قدرت کمتری دارند، از طریق اقدامات مختلف مانند طرح آبخیزداری، آبخوان‌داری، پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی، در حد توان به زیر زمین منتقل می‌کردیم.
لذا یکی از مشکلات موجود در سیلاب‌های اخیر لایروبی نشدن بستر رودخانه‌ها است، برخی مسئولان به اشتباه تصور می‌کنند با اهمال کاری در برخورد با متخلفین تغییر اراضی کشاورزی و یا با لایروبی نکردن بستر رودخانه‌ها در هزینه‌ها صرفه‌جویی کرده‌اند، در حالی که با بروز سیلاب‌ها خسارات مالی چند برابر به وجود می‌آید.
خساراتی که سیلاب به بار آورد شاید محدود به خسارات مادی نباشد و ممکن است خسارات جانی نیز در پی داشته باشد چنانچه این اتفاق را در سال ۱۳۷۵ در سیلاب روستای الماس از توابع بخش تسوج شاهد بودیم!
خسارت ۸۹ میلیارد تومانی به زیرساخت‌ها (بنا به اعلام فرماندار شبستر) و وارد شدن خسارت به ۳۶۰ کوره آجرپزی وایقان از تلخ‌ترین آمارهای خروجی این اتفاق تاکنون بوده است.
باریک شدن مسیر رودخانه‌ها بر اثر ساخت وسازهای بی رویه
در گزارش‌ها آمده بود که تعارضات بستر رودخانه‌ها موجب بروز خسارات شده است زیرا ساخت و سازها، مسیر آب را تنگ و باریک کرده‌اند، اما حالا که مسیر رودخانه باز و حدود بستر آنها مشخص شده، باید سعی کنیم این مسیرها و جریان‌ها را آزاد بگذاریم تا خسارت سیل‌ها به حداقل برسد. به عنوان یک نمونه از آسیب‌هایی که دست کاری انسان سبب بروز آن شد می‌توان به جاری شدن سیلاب در شهرهای وایقان و کوزه‌کنان اشاره کرد.
آنجا که سیل خروجی از شبستر روانه وایقان شد و نبود سیل بند مناسب در کوزه‌کنان سیل را روانه شهر کرد! و تازه کاشف به عمل آمد که حتی در برخی پل‌سازی‌ها هم اشتباه صورت گرفته است.
پل‌هایی دیده می‌شود که زاویه دهانه آنها نسبت به مسیر سیلاب مناسب نبوده و نتیجه طراحی‌ها اشتباه است که به مانعی برای ورود آب و سیلاب‌ها تبدیل شده‌اند، همچنین ساخت و سازها در حاشیه رودخانه‌ها، بسیار دیده می‌شود که حل آن نیازمند همکاری شهروندان و دستگاه‌های مرتبط است.
ارزیابی عملکرد سازمان‌ها در سیلاب اخیر مطلوب بود
عملکرد ارگان‌های مربوط در سیلاب‌های اخیر منطقه را می‌توان مطلوب ارزیابی کرد، لذا با وجود بارشی که در ۵۰ سال اخیر بی سابقه بود، هلال احمر و شهرداری‌ها از بیشترین توانایی خود برای امداد رسانی به سیل زدگان بهره بردند. یکی از موضوعات مهمی که در پیشگیری از حوادث تاثیرگذار است اینکه آگاهی و شناخت چگونگی مواجهه با سوانح و بلایا از سوی افراد جامعه است پس مسئولان نیز با برگزاری کارگاه‌های آموزشی با بلایای طبیعی مردم را در مواجهه با آنها آشنا سازند تا شناخت و آگاهی کافی داشته باشند.
ضرورت گسترش بیمه و بهره‌مندی آن در مواقع بحران
گسترش بیمه و به ویژه بیمه محصولات کشاورزی و دامی در میان اقشار مختلف مردم به ویژه روستائیان ضروری است. مشکل اصلی روستاییان در سیلاب‌های اخیر، از دست دادن دامها و محصولات کشاورزی بود. بارها شاهد بودیم هنگام وقوع سیلاب، مشکل اصلی روستاییان نداشتن آب و مواد غذایی بوده است.
بیشتر روستاییان تجربه زندگی سخت را دارند و می‌توانند مواد غذایی اولیه را تهیه کنند، مشکل اصلی آنان از دست دادن دامها و محصولاتشان است.
پس با بروز پدیده تغییر اقلیم و دخالت روز افزون بشر در اقلیم دو سانحه طبیعی خشکسالی و سیل بخش‌های مختلف را مورد تاثیر قرار می‌دهد. در عمل سیلاب هم از نظر تلفات جانی و هم خسارات مالی مهیب‌ترین بلای طبیعی محسوب می‌شود. استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی جهت برطرف کردن نیازهای خود، باعث تخریب اراضی زراعی و مرتعی و خالی شدن آن از عرصه تولید می‌گردد.
اما پیوسته برای پیشگیری از خسارات وقوع سیلاب باید احتمال بروز، بزرگی و وقوع سیلاب‌های مهم برآورد شود و برای پیشگیری از خسارات در هنگام وقوع سیلاب با آمادگی‌های قبلی، کاهش خطرات سیل با طرح جامع کاهش خطر اجرا شود و البته با مهندسی معکوس و استفاده‌های مفید از سیلاب، شاهد حوادث ناگوار از این دست نباشیم.
نگارنده: علیرضا خوش‌نیت/فارس
