عصرتبریز- جواد بیرام‌زاده: نگاهی به پیشینه هنر سفالگری آذربایجان نشان می‌دهد که مردمان سخت‌کوش این بخش از کشور پهناورمان ایران، به خاک اهمیت زیادی قایل بودند.
خاک در دسترس‌ترین و نخستین ماده‌ای بود که بشر آغازین با آن بسیاری از نیازهایش را برطرف کرده است و قدما خاک را با آب مخلوط کرده از آن گل ساخته و با گل به لذت و قدرت آفرینش رسیده است.
گل فرم‌پذیر و نقش‌پذیر بوده که در گذشته با آن خشت و پیاله می‌ساختند تا به نیازهای زندگی روزمره جواب دهند و امروز سفالینه‌های زیادی در موزه آذربایجان و سایر موزه‌های کشور دیده می‌شود که این سفالینه‌ها پیام گذشتگان و سخت‌کوشی آن‌ها را برای ما می‌رساند.
تنها موزه زنده سفال کشورمان نیز در خانه تاریخی و قدیمی صرافی‌های تبریز حدود ۲۰ سال است به محل آموزش و تولید سفال تبدیل شده و تاکنون حدود ۱۵۰۰ نفر از علاقه‌مندان هنرهای سنتی در آن آموزش‌های تئوری و علمی سفالگری را دیده‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی می‌گوید: پیشینه هنر سفالگری آذربایجان به دوره‌های ترکمانان و دوره پایتختی آنان در تبریز می‌رسد.
فرزین حق‌پرست می‌افزاید معادن غنی خاک سفید با ترکیبات کائولن در کوه‌های آغ‌داغ در منطقه زنوز مرند یکی از معادن غنی جهان است که از زمان‌های قدیم دامنه‌های آغ‌داغ به‌ویژه مرند، زنوز و زنوزق مرکز تولید سنتی سفال آذربایجان بوده است.
وی گفت: در دوره معاصر نیز دو تن از اساتید هنر سنتی سفالگری ایران استاد عباس قابچی و استاد احمد قابچی در دهه ۲۰ کارگاه‌هایی را در محله سرخاب تبریز تاسیس کردند و تولید انواع سفال و آموزش سینه به سینه آن رونق خاصی یافت.
مشهوری کارشناس میراث فرهنگی نیز گفت: در ۲۰ سال اخیر با حمایت کارشناسان فنی و هنری میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی احیا و پویایی هنر سفالگری آذربایجان آغاز شد و یک خانه قدیمی در خیابان شمس تبریزی به محل استقرار کارگاه‌های سنتی و مدرن تولید سفال و استقرار چند تن از اساتید به شکل‌گیری آموزش مدرن سفالگری منجر شد.
وی گفت: از سال ۱۳۷۹ هنرمندان و هنرجویان سفالگر پرورش یافته در مرکز آموزش هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان‌شرقی اقدام به تشکیل انجمن معرفی و توسعه هنر سفالگری بومی آذربایجان برای ساخت و نقش‌آفرینی روی سفال کردند که خوشبختانه اعضا، اساتید و هنرجویان سفالگری با همکاری گروهی و خرد جمعی موجب تداوم این هنر اصیل و اشاعه آن با توجه به پیشینه غنی این هنر کرده‌اند.
استاد فریده تطهیری مقدم مدیر خانه سفال تبریز نیز گفت: از سال ۷۳ به منظور تداوم حیات فرهنگی تولیدات بومی و سنتی، احیاء سفال بومی تبریز به شیوه مدرن آغاز شد.
وی افزود: در مرحله اول با انتخاب ظروف سفالین ساده با عنوان «بومی از جنس خاک» برای نقش‌آفرینی و آفرینش آثاری با تفکر جدید و بهره‌مندی از غنای اندیشه، فرم و نقش موجود هنری آن در فرهنگ هنر و سنت دیار کهن آذربایجان وارد مرحله جدیدی شد که نتیجه اولیه آن جذب بسیاری از هنرجویان دختر و پسر به این رشته هنری شد.
به گفته وی، تولید انواع سفال‌های ظریف و زیبا متولیان امور را واداشت که به معرفی شایسته آثار سفالین ساده و منقوش در نمایشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی بپردازند که خوشبختانه یادگیری هنر سفالگری رونق یافت طوری‌که صدها هنرمند در ۲۰ سال گذشته برای تولید سفال هنری – کاربردی آموزش داده شدند و یکی از تشکل‌های فعال غیر دولتی برای هماهنگی در ارتقاء کیفیت و چگونگی تولید سفال هنری در تبریز شکل گرفت و موزه زنده سفال تبریز برای پژوهش، حفظ و معرفی و آموزش هنر اصیل بومی سفال آذربایجان به نخستین موزه زنده سفال کشور تبدیل شد.
استاد تطهیری مقدم به بخش‌های مختلف موزه زنده سفال تبریز اشاره کرد و گفت: نمایشگاه دائمی آثار اساتید گذشته و معاصر، مرکز آموزش و کلاس‌های هنری، مرکز برپایی نمایشگاه‌های موقت و فروشگاه دائمی عرضه سفالین هنری از بخش‌های مختلف موزه هنر سفال تبریز است که هر روز شاهد و پذیرای هنرمندان و گردشگران و دوستداران هنر سفال ایران زمین است.
خانم مقدومی از اساتید هنر سفالگری تبریز نیز گفت: در خانه سفال تبریز مراحل کامل ساخت انواع سفال به نمایش عموم گذاشته شده است به‌طوری‌که استقرار کارگاه‌های مراحل مختلف سفالگری با خاک سفید به روش سنتی شامل آماده‌سازی گل، چرخکاری و تراش بدنه، آماده‌سازی لعاب، خرد کردن شیشه، کار با آسیاب سنگی، آماده‌سازی رنگینه مس، پخت اول، لعاب‌زنی، پخت دوم، کوره‌چینی و آماده شدن کامل سفال موجب تعجب گردشگران ایرانی و خارجی و دوستداران هنرهای سنتی ایران است.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی نیز گفت: هم‌اکنون در استان حدود ۳۰۰ هنرمند به صورت دائمی در عرصه سفالگری فعالیت می‌کنند و این هنر را به عنوان شغل و وسیله امرار معاش خود انتخاب کرده‌اند.
فرشاد به‌آفرین افزود: امروزه در آذربایجان‌شرقی شاهد افزایش چشمگیر هنردوستان به سفالگری هستیم و سعی داریم با تبیین برنامه‌های جامع از قبیل برگزاری کارگاه‌های آموزشی در شهرهای مختلف استان با هدف دانش‌افزایی و ارتقای معلومات مورد نیاز این هنر، هنرجویان بیشتری را پرورش دهیم.
وی گفت: هم‌اکنون علاوه بر تبریز مرکز استان، در شهرهای اسکو، شبستر، کوزه‌کنان، مرند و زنوز و … تولید سفال توسط هنرمندان صورت می‌گیرد و عرصه تولیدات سفال در شهرهای مذکور به صورت مستقیم به علاقه‌مندان نیز انجام می‌گیرد.
مدیرعامل سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز نیز گفت: موزه زنده سفال تبریز امروز به یکی از اماکن گردشگری تبریز تبدیل شده است و گردشگران ایرانی و خارجی در سفر به تبریز ترجیح می‌دهند این مرکز هنری را نیز ببینند.
رضا خلیلی گفت: عرضه انبوه و خرد محصولات صنایع دستی سفال و سفالینه با نقش و نگارهای ظریف هنری و تزئینات نقاشی و مینیاتور در موزه سفال تبریز موجب شده است که گردشگران محصولات زیبای سفالین را به عنوان سوغاتی انتخاب کنند.
وی گفت: اساتید هنری دانشگاه‌های اروپا در سفربه تبریز به موزه سفال تبریز سر می‌زنند و ساعت‌ها محو در این هنر اصیل و سنتی دیار آذربایجان می‌شوند.
نگارنده: جواد بیرام‌زاده
